19 avril 2024
spot_img
AccueilPolitique"Agellid" M6 di Merruk, "At ukaskiḍ" di Lezzayer : ttnaɣen ɣef iqerra-nnaɣ 

« Agellid » M6 di Merruk, « At ukaskiḍ » di Lezzayer : ttnaɣen ɣef iqerra-nnaɣ 

S TMAZIƔT

« Agellid » M6 di Merruk, « At ukaskiḍ » di Lezzayer : ttnaɣen ɣef iqerra-nnaɣ 

Amennuɣ gar udabu n Merruk akked win n Lezzayer am umennuɣ n sin-nni yettnaɣen ɣef wayla n win nniḍen, ttnaɣen anwa deg-sen ad t-yawin i yiman-is (1).

Tamurt tameqqrant (Merruk + Lezzayer + Tunes…) mačči nsen i sin. Tamurt n imawlan-is, d tamurt tamaziɣt ur ngi tilisa si leqrun imezwura.

Mi gezmen asɣen adiplumasi yellan gar-asen (rupture des relations diplomatiques) deg wass n 24 ɣect 2021 (d adabu n Lezzayer i yezwaren), tiṭ-nsen ur teqqim din kan, yal yiwen deg umkan-is. Tidett, yal yiwen ikkat amek, ɣer zdat, ad issekcem ccwal i wayeḍ. Akka, d anbac n tɣennant, akken ibɣu yili.

Awal-nnaɣ mačči ɣef uẓar n tlalit n yemdanen, n Muḥemmed 6, n Abdelmadjid Tebboune neɣ n wayeḍ. Deg idammen-nsen nitni d at tmurt, mačči d iberraniyen, maca deg wallaɣ-nsen akked tsertit-nsen, ur llin d tarwa n Tmazɣa. Akka d wakka n talast i llan ass-a, d asekkak n umezruy. Amek ?

- Advertisement -
  • Muḥemmed 6 yuɣ-d aẓar si tgelda n Idris amezwaru akked Iyaâlawiyen i d-yusan si tmurt n Lhiǧaz (Agmuḍ Aârab), sbedden tagelda di Tmazɣa utaram (Merruk) di 1669.  D nitni ar ass-a ; d adabu aârab-inneslem di Tmazɣa.

  • Wid iḥekmen ass-a di Lezzayer uɣen-d aẓar seg ugraw n Wejda, s tezmert n yemjahden-nni yellan ffren di Merruk (Wilaya 5 akked Etat-Major). Di 1962 mi d-kecmen s takriṭ/violence, nejren asalu i tsertit n taârabt-tinneslemt, s wannay n ‘’nationalisme arabe’’ (2).

Ar ass-a, ulac adabu i d-iffɣen seg iẓuran n tmurt akken ad iddu i wammud/lfayda n yidles Amaziɣ di tmurt-is. S tmuɣli-ya ara nẓer amek teteddu tsertit illan gar Merruk d Lezzayer.

I sin bedden ɣef taârabt-tinneslemt, yal yiwen ‘’deg wayla-s’’, win i yas-d-wwin imennuɣen-nni n zik n udebbuz, ajenwi akked ubeckiḍ ; yal yiwen anda i t-tessaweḍ tezmert-is ad d-isbedd tilisa. 

Tamuɣli n Tmazɣa yedduklen si leqrun imezwura ur telli di tmuɣli-nsen, acku tallit-nni n umezruy kksen-tt, gan-as isem ‘’el ǧahiliyya’’. D war amezruy.  

Di tuber 1963, si mi yefra ṭṭrad gar Lezzayer d Fransa, ikker-d Ḥasan II ad yawi amur si tmurt n Lezzayer ; ikker ṭṭrad-nni iwumi semman ‘’guerre des sables’’. Ikker ubarud, Ḥasan II yerra tuccar-is,  izzi ɣer umkan-is. Teqqim akken.

Di 1975, Lezzayer akked Libya snulfan-d tamurt n RASD di tmurt n Asif Zeggaɣen (Tiniri n utaram), s ukabar n Polisario. Si mi teffeɣ Spanya tamurt-nni, tamurt n Merruk tessaḥell-d akal-nni zun d amur si tmurt-is. Tikli-nni tazegzawt (‘’marche verte’’) tettwassen deg umaḍal.

D tamsalt-nni n RASD i d tamentilt/cause n wugur illan ass-a gar Lezzayer d Merruk, zun d timmist ur nḥellu. Ma d RASD-nni tedda deg ubrid n taârabt-tinneslemt, d abrid-nsen i sin.

Tamsalt teqqim ass-a gar ifassen n ONU akken ad isbedd tafrent ad tt-ufrun. 

Amaynut di ccwal gar Merruk d Lezzayer.

Ilmend ad tefru temsalt n tlelli n tmurt n Asif Zeggaɣen, ad ikkes RASD-nni n twaɣit, ad tbedd tmurt di timanit-is (autonomie), ddaw laânaya n Merruk akked Lezzayer, ass-a lulen-d wuguren imeqqranen :

Merruk yessekcem-d Israël deg unnar seg-mi d-iga asɣen yid-s, s ufus n Marikan, irna yeddukel akked tgeldiwin n wagmuḍ (Qatar, EAU, Saâudya, …), ma d Lezzayer teṭṭef tuḥsift, tekcem aḍar afus di ‘’nationalisme arabe’’.

I sin wwi-aɣ-d ccwal yellan di Palestine ɣer tmurt n Lezzayer. Azekka, Merruk ad d-issekcem laâsker n Israël akken ad bedden d afrag i tlelli tmurt n Merruk. D win i d abrid i ṭtrad ur issarem yiwen.

D yir tallit i d-iteddun i tmurt n Lezzayer, i Merruk, i usirem n bennu n Tmazɣa yedduklen  azekka.

D yir tallit acku iduba yellan di Rbat akked Lezzayer ur llin d iduba n tmurt.

Acrured n wagguren ineggura ur ssawalen i wayen ilhan di tmurt n Lezzayer : yal ass d inekraf i irennun ɣer leḥbas n tmurt, yal ass tekksen izerfan yellan,

Wten ad kksen ayen illan deg uɣerbaz, ad rren di rrif asedwel n tmaziɣt ɣer tekwant (berra n wakud n uselmed, am waddal, tamuzigt, asuneɣ/dessin, …)

Di tikli-nsen ass-a, d wid yellan zik i yellan deg udabu. D awezɣi ad teddu tmaziɣt ad tennerni deg usedwel (neɣ ‘’généralisation de l’enseignement de tamaziɣt’’ swayes cennun kra). Tidett, d akud kan i d-ttawin yis-nnaɣ… ar tenger tmaziɣt !

Msefhamen i sin iduba, Merruk akked Lezzayer, akken ad d-skecmen ccwal n Palestine ɣer tmurt-nnaɣ akken ad terwi, wa ad ikkat deg wayeḍ. Yal yiwen deg-sen amek i tt-yuddi akken ad teṭṭef axsim-is, akken netta ad iddu ugar deg usalu n taârabt-tinneslemt.

Taɣuri n win issaramen talalit n Tmazɣa tameqqrant : 

Ad kksent tgejda n ‘’nationalisme arabe’’, acku  d nitni i yeskecmen asekkak deg yidles n tmurt, deg umezruy n tmurt, deg yedlisen n uɣerbaz : «  Lezzayer : = 80 % d Aâraben, 20 % n xaliṭ » !…  

Azekka ad dduklen yegduden d atmaten ; d ayen ur nelli deg ubrid n Lmexzen n Merruk, ur nelli deg win n At ukaskiḍ n Lezzayer.

D asalu amaynut ad d-ilalen si tagmatt n iɣerfan, akken ad tekkes tbarda/tarekt yellan ass-a ɣef ugdud di yal tama n talast yellan.

Awal nnan-t iɣerfan nniḍen deg ubrid n tlelli-nsen : « Huk umalla, huk sunquilla y huk maquilla » / yiwet tezmert, yiwen wul i yiwen yiswi » (une seule force, un seul coeur et tous pour le même but) (s tutlayt Quechua, di Peru). 

A.U. L

Timerna / Notes :

1)  Akken tella tendyant n sin-nni yettnaɣen :  

Ttnaɣen sin lǧiran ɣef snat lmitrat n wakal, anwa deg-sen ad t-yawin ; yal yiwen iqqar-as ‘’inu’’. Mi d-ikcem wis tlata gar-asen, d lǧar-nsen i sin, inna-yasen : « akal mačči inek keč, mačči inek keč, akal inu, kenwi tettnaɣem fell-as  anwa ad t-iḥellin ! ». Ifra umennuɣ n sin-nni.

2)  D imeɣnasen n ‘’nationalisme arabe’’ deg udabu n Lezzayer i yessawḍen skecmen asekkak deg yedlisen n uɣerbaz ; uran ayen ur nelli, ur nettili : « Lezzayer = 80 % d Aâraben, 20 % d xaliṭ » !

Anwa i d ‘’xaliṭ’’ ? Ulac awal ɣef ugdud d tutlayt tamaziɣt !

Auteur
Aumer U Lamara, physicien, écrivain

 




LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles

Commentaires récents