18 avril 2024
spot_img
AccueilPolitique"Agellid" M6 di Merruk, "At ukaskiḍ" di Lezzayer : ttnaɣen ɣef iqerra-nnaɣ 

« Agellid » M6 di Merruk, « At ukaskiḍ » di Lezzayer : ttnaɣen ɣef iqerra-nnaɣ 

S TMAZIƔT

« Agellid » M6 di Merruk, « At ukaskiḍ » di Lezzayer : ttnaɣen ɣef iqerra-nnaɣ 

Amennuɣ gar udabu n Merruk akked win n Lezzayer am umennuɣ n sin-nni yettnaɣen ɣef wayla n win nniḍen, ttnaɣen anwa deg-sen ad t-yawin i yiman-is (1).

Tamurt tameqqrant (Merruk + Lezzayer + Tunes…) mačči nsen i sin. Tamurt n imawlan-is, d tamurt tamaziɣt ur ngi tilisa si leqrun imezwura.

Mi gezmen asɣen adiplumasi yellan gar-asen (rupture des relations diplomatiques) deg wass n 24 ɣect 2021 (d adabu n Lezzayer i yezwaren), tiṭ-nsen ur teqqim din kan, yal yiwen deg umkan-is. Tidett, yal yiwen ikkat amek, ɣer zdat, ad issekcem ccwal i wayeḍ. Akka, d anbac n tɣennant, akken ibɣu yili.

Awal-nnaɣ mačči ɣef uẓar n tlalit n yemdanen, n Muḥemmed 6, n Abdelmadjid Tebboune neɣ n wayeḍ. Deg idammen-nsen nitni d at tmurt, mačči d iberraniyen, maca deg wallaɣ-nsen akked tsertit-nsen, ur llin d tarwa n Tmazɣa. Akka d wakka n talast i llan ass-a, d asekkak n umezruy. Amek ?

- Advertisement -
  • Muḥemmed 6 yuɣ-d aẓar si tgelda n Idris amezwaru akked Iyaâlawiyen i d-yusan si tmurt n Lhiǧaz (Agmuḍ Aârab), sbedden tagelda di Tmazɣa utaram (Merruk) di 1669.  D nitni ar ass-a ; d adabu aârab-inneslem di Tmazɣa.

  • Wid iḥekmen ass-a di Lezzayer uɣen-d aẓar seg ugraw n Wejda, s tezmert n yemjahden-nni yellan ffren di Merruk (Wilaya 5 akked Etat-Major). Di 1962 mi d-kecmen s takriṭ/violence, nejren asalu i tsertit n taârabt-tinneslemt, s wannay n ‘’nationalisme arabe’’ (2).

Ar ass-a, ulac adabu i d-iffɣen seg iẓuran n tmurt akken ad iddu i wammud/lfayda n yidles Amaziɣ di tmurt-is. S tmuɣli-ya ara nẓer amek teteddu tsertit illan gar Merruk d Lezzayer.

I sin bedden ɣef taârabt-tinneslemt, yal yiwen ‘’deg wayla-s’’, win i yas-d-wwin imennuɣen-nni n zik n udebbuz, ajenwi akked ubeckiḍ ; yal yiwen anda i t-tessaweḍ tezmert-is ad d-isbedd tilisa. 

Tamuɣli n Tmazɣa yedduklen si leqrun imezwura ur telli di tmuɣli-nsen, acku tallit-nni n umezruy kksen-tt, gan-as isem ‘’el ǧahiliyya’’. D war amezruy.  

Di tuber 1963, si mi yefra ṭṭrad gar Lezzayer d Fransa, ikker-d Ḥasan II ad yawi amur si tmurt n Lezzayer ; ikker ṭṭrad-nni iwumi semman ‘’guerre des sables’’. Ikker ubarud, Ḥasan II yerra tuccar-is,  izzi ɣer umkan-is. Teqqim akken.

Di 1975, Lezzayer akked Libya snulfan-d tamurt n RASD di tmurt n Asif Zeggaɣen (Tiniri n utaram), s ukabar n Polisario. Si mi teffeɣ Spanya tamurt-nni, tamurt n Merruk tessaḥell-d akal-nni zun d amur si tmurt-is. Tikli-nni tazegzawt (‘’marche verte’’) tettwassen deg umaḍal.

D tamsalt-nni n RASD i d tamentilt/cause n wugur illan ass-a gar Lezzayer d Merruk, zun d timmist ur nḥellu. Ma d RASD-nni tedda deg ubrid n taârabt-tinneslemt, d abrid-nsen i sin.

Tamsalt teqqim ass-a gar ifassen n ONU akken ad isbedd tafrent ad tt-ufrun. 

Amaynut di ccwal gar Merruk d Lezzayer.

Ilmend ad tefru temsalt n tlelli n tmurt n Asif Zeggaɣen, ad ikkes RASD-nni n twaɣit, ad tbedd tmurt di timanit-is (autonomie), ddaw laânaya n Merruk akked Lezzayer, ass-a lulen-d wuguren imeqqranen :

Merruk yessekcem-d Israël deg unnar seg-mi d-iga asɣen yid-s, s ufus n Marikan, irna yeddukel akked tgeldiwin n wagmuḍ (Qatar, EAU, Saâudya, …), ma d Lezzayer teṭṭef tuḥsift, tekcem aḍar afus di ‘’nationalisme arabe’’.

I sin wwi-aɣ-d ccwal yellan di Palestine ɣer tmurt n Lezzayer. Azekka, Merruk ad d-issekcem laâsker n Israël akken ad bedden d afrag i tlelli tmurt n Merruk. D win i d abrid i ṭtrad ur issarem yiwen.

D yir tallit i d-iteddun i tmurt n Lezzayer, i Merruk, i usirem n bennu n Tmazɣa yedduklen  azekka.

D yir tallit acku iduba yellan di Rbat akked Lezzayer ur llin d iduba n tmurt.

Acrured n wagguren ineggura ur ssawalen i wayen ilhan di tmurt n Lezzayer : yal ass d inekraf i irennun ɣer leḥbas n tmurt, yal ass tekksen izerfan yellan,

Wten ad kksen ayen illan deg uɣerbaz, ad rren di rrif asedwel n tmaziɣt ɣer tekwant (berra n wakud n uselmed, am waddal, tamuzigt, asuneɣ/dessin, …)

Di tikli-nsen ass-a, d wid yellan zik i yellan deg udabu. D awezɣi ad teddu tmaziɣt ad tennerni deg usedwel (neɣ ‘’généralisation de l’enseignement de tamaziɣt’’ swayes cennun kra). Tidett, d akud kan i d-ttawin yis-nnaɣ… ar tenger tmaziɣt !

Msefhamen i sin iduba, Merruk akked Lezzayer, akken ad d-skecmen ccwal n Palestine ɣer tmurt-nnaɣ akken ad terwi, wa ad ikkat deg wayeḍ. Yal yiwen deg-sen amek i tt-yuddi akken ad teṭṭef axsim-is, akken netta ad iddu ugar deg usalu n taârabt-tinneslemt.

Taɣuri n win issaramen talalit n Tmazɣa tameqqrant : 

Ad kksent tgejda n ‘’nationalisme arabe’’, acku  d nitni i yeskecmen asekkak deg yidles n tmurt, deg umezruy n tmurt, deg yedlisen n uɣerbaz : «  Lezzayer : = 80 % d Aâraben, 20 % n xaliṭ » !…  

Azekka ad dduklen yegduden d atmaten ; d ayen ur nelli deg ubrid n Lmexzen n Merruk, ur nelli deg win n At ukaskiḍ n Lezzayer.

D asalu amaynut ad d-ilalen si tagmatt n iɣerfan, akken ad tekkes tbarda/tarekt yellan ass-a ɣef ugdud di yal tama n talast yellan.

Awal nnan-t iɣerfan nniḍen deg ubrid n tlelli-nsen : « Huk umalla, huk sunquilla y huk maquilla » / yiwet tezmert, yiwen wul i yiwen yiswi » (une seule force, un seul coeur et tous pour le même but) (s tutlayt Quechua, di Peru). 

A.U. L

Timerna / Notes :

1)  Akken tella tendyant n sin-nni yettnaɣen :  

Ttnaɣen sin lǧiran ɣef snat lmitrat n wakal, anwa deg-sen ad t-yawin ; yal yiwen iqqar-as ‘’inu’’. Mi d-ikcem wis tlata gar-asen, d lǧar-nsen i sin, inna-yasen : « akal mačči inek keč, mačči inek keč, akal inu, kenwi tettnaɣem fell-as  anwa ad t-iḥellin ! ». Ifra umennuɣ n sin-nni.

2)  D imeɣnasen n ‘’nationalisme arabe’’ deg udabu n Lezzayer i yessawḍen skecmen asekkak deg yedlisen n uɣerbaz ; uran ayen ur nelli, ur nettili : « Lezzayer = 80 % d Aâraben, 20 % d xaliṭ » !

Anwa i d ‘’xaliṭ’’ ? Ulac awal ɣef ugdud d tutlayt tamaziɣt !

Auteur
Aumer U Lamara, physicien, écrivain

 




LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles

Commentaires récents

Kichi Duoduma on Sisyphe, c’est nous ! 
Kichi Duoduma on Sisyphe, c’est nous ! 
Kichi Duoduma on Sisyphe, c’est nous !