Site icon Le Matin d'Algérie

Belaïd At Ali : Aẓidan d umerẓagu (Tazmamt n°6, asebter 221)

Belaïd At Ali Les cahiers de Belaid ou la Kabylie d'antan

Belaïd At Ali Les cahiers de Belaid ou la Kabylie d'antan. Crédit photo : Le Matin

Illa di zman n zik yiwen umexluq, d argaz ameqqran, d amussnaw irna yekseb d ayen ur nferru. Netta ɣur-s yiwen mmi-s. Mmi-s nni mazal-it cwiṭ meẓẓi. Lamaâna, deg wakken iwala iman-is umɣar-nni qrib ad immet, ifra d yiman-is ad as-yefk rray seg imir-nni, ur yurǧi ass aneggaru. Walakin inna-yas, welleh ar alamma jerrbeɣ-t.

Ass-nni, ihi, tameddit, akken di mi ččan imensi, zzin i ukanun, ilaɛi-t :

– A mmi, tura waqila tewḍeḍ d argaz. Llah ibarek. Nekkini ur yi-d-mazal ara, meqqreɣ, irna aâyiɣ, daɣ netta ilaq ad tebduḍ ad tsewqeḍ ɣef uxxam, meskud ddreɣ i wakken ma yella kra ur tessineḍ ara ad ak-t-mleɣ.

Inna-yas uqcic :

– Yirbeḥ a baba.

Iṭṭef umɣar, inna-yas :

– Ihi, tura ad tebduḍ deg wayen isehlen. Azekka ma nedder, d ssuq. Aɣ idrimen, ruḥ sewweq-aɣ-d d keč ; ad ak-wessiɣ kan, awi-yaɣ-d ayen tufiḍ ẓid.

– Amek ? Ayen ufiɣ ẓid ?

– Ih, ayen tufiḍ di ssuq ẓid, aɣ-aɣ-t-id

Inna-yas uqcic,

– Yirbeḥ a baba.

Azekka-nni sbeḥ, ikker uqcic, ibges ɣef yiman-is, iṭṭef abrid ɣer ssuq. Sakin, segmi yeffeɣ seg uxxam netta yettxemmim, yettḥebbir, amek a sidi Rebbi ara yexdem, dacu n ssuq ara isewweq, ladɣa dacu n lḥaǧa-agi ẓiden i yas-ilaqen ad tt-id-yaɣ.

Issen baba-s, iẓra seg wass-nni kan ara yettkel fell-as neɣ ara t-iḥqer. Iẓra-t d win d-ijebbden lmaâna di cwiṭ. Ileḥḥu, iteddu ɣer ssuq, ittnadi, isseḥsab di lxaṭer-is, armi yeqḍaâ yiwet terbaât i d wi-yeddukel, i d wi-yemmejbed lhedra, isi yettu aɣbel-is. Akken di mi yewweḍ ɣer ssuq, ikcem iffeɣ di tḥuna, di leqhawi, di rreḥbat. Imlal-d akked yeḥbiben-is, ihder d umecṭuḥ d umeqqran. Iqqim akked imussnawen, iḍsa deg yaâggunen. 

Akken lḥasun armi ttqarib d tameddit, am win ara t-id-iwten s ubeqqa, iṭṭef-itt d tazzla ɣur igezzaren, yaɣ-d yiwen yiles, yawi-t-id di tsaâleqt, iṭṭef-d abrid dɣa syen s axxam. Iwweḍ-d, yuɣ lḥal, a tilawin, yemma-s akked tmeṭṭut-is, ar t-ttraǧunt am aggur n lɛid. Nnant-as : Mi d ssuq-is amezwaru, ar d aɣ-d-yawi d alebaâḍ n texxamin n uksum uɣelmi is ara aɣ-tewwet tmagart.

Armi d taneggarut, issers-d sdat-sent iles, iles weḥd-s ! Irna, iḥun Rebbi, iwessa-t umɣar ad d-yawi ayen ẓiden ! Ma d amɣar-nni yessusem kan, ur d-inni zzant wala rɣant. Sewwent iles-nni, ččan imensi amzun kra ur illi. Wa ur inni i wa. Azekka-nni, mkul wa yaâna ccɣel-is. Amɣar irra iman-is am akken yettu, ma d aqcic ittraǧu ad t-id-ilaɛi baba-s.

Tezzi-d ddurt, azekka-nni diɣen d ssuq, yaâwed inna-yas :

– Azekka diɣen ruḥ ad d-tsewwqeḍ d keč. Lamaâna abrid-agi ṭṭalabeɣ deg-k ad aɣ-d-tawiḍ d ayen rẓagen. Ih, ayen tufiḍ d amerẓagu di ssuq, awi-yaɣ-t-id.

Inna-yas uqcic :

– Yirbeḥ a baba.

Ssuq-nni amezwaru, yuɣ lḥal yesaâ sebba is d-yuɣ iles. Daɣ netta ihegga ara yehder i baba-s lukan di yas-d-ijbid awal. Wamma tikkelt-agi tis snat yettuaâwweq s tidet. Iteddu diɣen ɣer ssuq, yesaâttib tamelɣiɣt-is : « a Rebbi d acu rẓagen di ssuq ? ». Lamaâ ikkat s wa, ijebber s wa. 

Ikcem diɣen talemmast n ssuq, iṣubb, yuli, ikcem iffeɣ di mkul amkan i yessen, mazal ur yufi ayen iɣef ittnadi. Akken ttqarib d tameddit armi yas-iḍher lɣaci n ssuq yenhewwal, la ttazzalen medden ɣer yiwen umkan, zzin i wissen dacu. Mkul wa la s-iqqar « Ayyaw ad teẓrem ! », yazzel-d ula d netta ɣer dinna, yesteqsa yiwen, « dacu yeḍran ? », inna-yas-d winna : « d yiwen i yewwten wayeḍ »… « Acimi t-inɣa ? »… « d rregmat kan i t-irgem wagi akka yemmuten, dɣa wayeḍ inɣa-t ?! »… « Amek d rregmat kan i t-irgem, d awal kan i s-inna, dɣa yewwi rruḥ-is ?!… « Anaâm ih, d awal kan ». Iqqim uqcic, dɣa dinna am win iseraân, am win tewwi tnafa. Ittu diɣen mkullec… Armi… am win ad t-id-iwten s ubeqqa. Isked akka d wakka, yazzel armi d anda yufa agezzar, yaɣ-d iles, yaâlleq-it-id, iṭṭef abrid s axxam.

Ass-nni, ttraǧunt tlawin ayen « ẓiden », ferḥent, armi sent-ikkes ṭṭmaâ yiles. Ma d ass-nni uɣalent kan di ttelbiba, dacu n urẓagan-agi ara sent-d-yasen i yimensi. Armi ata yekka-d urgaz seg yimi n tebburt, issers-asent-d di tɣerɣert… iles ! D iles diɣen am umezwaru ! Iḥun bab n lḥanna : i mi d iles, d iles meqqar, ccwi ! Ma d taḍsa, rwant-tt deg ulawen-nsent : « dacu-t waâggun-agi yessnen kan ad d-yaɣ ilsawen ? », ma d amɣar, netta ikemmez kan tamart-is, armi fuken imensi. Sakin, ilaɛi mmi-s : 

– « Tura a mmi, ata tufiḍ-iyi-d am akken wehmeɣ. Irna ḥesbeɣ iman-iw zadeɣ di lefhama. Amek ? Nniɣ-ak awi-d ayen ẓiden, tewwiḍ-d iles ; sutreɣ-ak ayen rẓagen, ternuḍ-d d iles ! Ihi… lexbar sɣur-k ».

Inna-yas uqcic :

– S tidet a baba, illa wayen deg ara yewhem bnadem ; illa ula d win ara yeḍsen neɣ ara yi-iḥesben d aâggun. Lamaâna, lemmer ttafeɣ, lxersum d keč ad iyi-tfehmeḍ. Ih a baba ṣelli ɣef Nbi. Asmi yi-d-tessutreḍ tamezwarut, wḍeɣ ɣer ssuq… ttuɣ ayen i wuɣur ttuceyaâɣ, ala si mi qqimeɣ akked kra n yemdanen, akken ufiɣ la heddren ala tameslayt-nni tebɣiḍ s sidi Rebbi, dayen isi nutni heddren, nek wḍeɣ armi yas-nniɣ i yiman-iw : « A ziɣ ulac am yiles, muqel, irna a baba, di laânaya-k, di ddunit ma yella kra t-iɣelben di tiẓeṭ. Tamezwarut, d netta i yaɣ-iferqen d lmal, d netta is ttemsefhamen laâibad, lḥasun is d-nettader awal amaâzuz n « sidi Rebbi ». Tis snat, mel-iyi di laânaya-k, ma yella kra di ddunit yifen awal aẓidan, mel-iyi, ttxil-k, menyif talqimt ara yessiẓden taɣect-ik neɣ iles yesferḥen ul-ik d lxaṭer-ik ?

– S tidet a mmi, ad ak-yaâfu Rebbi. Welleh ar tufiḍ ayen ẓiden di ddunit. Ulac am yiles… Lamaâna… arǧu… i mi dɣa yeɣleb mkullec tiẓeṭ, amek armi…

– Amek armi t-ufiɣ ass-agi d arẓagan ? Tura dagi waqila ara yi-tesḍelmeḍ. Aâlaxaṭer am akken ula d nek ur fhimeɣ ara i yiman-iw. Waqila, ur meyyzeɣ ara akken ilaq, neɣ d urrif i yi-iɣelben. Lḥasun ata wayen illan : seg llina di ssuq, ufiɣ argaz inɣa wayeḍ ? Seqsaɣ dacu ay d sebba-nsen. Nnan-iyi d rregmat, d awal kan i yenna yiwen i wayeḍ. Dɣa nniɣ-as ihi welleh a yiles d-issasen lmut, a yiles is ara d-teggri taâdawt i warraw n warraw, ma yella wayen rẓagen am netta, dayen is yawen-d-wwiɣ daɣen iles.

Iṭṭef umɣar, imiran kan, ifka-yas i mmi-s taxriṭ, irnu-yas tisura, inna-yas :

– Aɣ a mmi ! Tura ttekleɣ fell-ak, seg wass-a d keč i d amsewweq, d keč i d rray n uxxam.  

Belaïd At Ali, 07/1946

Timerna/notes :

1. Tadyant n yiles (« Iles d ayen ẓiden, d ayen rẓagen akk di ddunit / la langue est la meilleure et la pire des choses ») tekka-d si tmussni tagrikit taqburt : Esope, idder di lqern/tasut tis 6 qbel Aâisa, yura tiqsidin d-iqqimen ar ass-a.

Belaïd At Ali yugem-d si tmussni-nni, teffeɣ tmuɣli-s akkin i tlisa, irra-d taqsiṭ n yiles ɣer teqbaylit amzun di taddart n Aẓru At Xlef i d-tlul !

Socrate s timmad-is, ittader-d Esope, ittawi-d tiqsidin-is, akken ad issezri tikta i d-ilmed sɣur-s.

2. « Taxxamt n uksum » : d asaâlaq n uksum ; zik aksum ittnuẓ s tiṭ, mačči s lmizan ; (illa  diɣ : « taxxamt (n) lxedma » : d asaâlaq n ikerciwen, dewwara.

Tella yiwet teqsiṭ di taddart ɣef tsuqqilt ur nwata : yiwen yura-d tabrat si Fransa i aâmm-is illan di taddart d amsewweq-is, inna-yas-d : « … merci d’acheter chaque semaine une ‘’chambre de travail’’ à ma famille ».

3. Is = swayes  (fr. avec, au moyen de…)

4. Isi = imir kan (fr. aussitôt que, à l’instant…)

Quitter la version mobile