Dehbiya at Qasi. Xemsa u settin ar sebɛin n sna di laâmer-is, lakin tettban tmanyin neɣ kter. Tcab akk, tekkeckec. Cceɣl-is ass kamel, d taɣellayt n lqahwa. Ala nettat d mmi-s deg uxxam, weḥd-sen. Mmi-s, Saâdi, xemsa u tlatin neɣ rebaâin n sna di laâmer-is, ur izwiǧ ara.
Faṭima at Lhaǧ :
D tajaret-nsen. Ula d nettat d tamɣart n sebɛin neɣ tmanyin n sna. Ala nettat d umɣar n urgaz-is deg uxxam-nsen. Sin warraw-is di Fransa. « Amɣar », akken i teqqar i wergaz-is, idderɣel, iḥbes kan deg uxxam.
Ɣnima at Waâmer :
Seg yiwen udrum yid-sent. Di laâmer-is si tlatin ar rebɛin ar xemsin n sna, ur izmir ad t-yeḥseb bnadem. Ur iban fell-as ccib, ur d-iṭṭahar ucebbub-is. Teqqur kan akk, lqedd-is ibedd, tuɣmas-is llant akk, lakin d tiwraɣin. Nettat n taddart-inna n Tegnit, tzewǧ-d ɣer dagi ɣur at Sliman. Segmi tezga trezzef ɣur lehl-is ɣer Tegnit, irna tessen akken i d-leqqeḍ timucuha, d nettat i d-ittawin akk lexbarat n wayen akk iḍerrun di tmurt. Ula d nettat tḥemmel ad tsew lqahwa, lakin segmi aâni ur tt-tettaf ara i lbiɛ… marcinwar… tettas-d ɣur Dehbiya at Qasi wuɣur tt-id-tettaf dayem tewjed. Lakin ula d Dehbiya-nni tettaf-itt mi ara tt-teḥwiǧ, tettceggiɛ-itt akka d wakka. Irna, ula d lexḍubegga d Ɣnima i yas-tt-id-ixeṭṭben i kra n tid ara yebɣun ad zewǧent i warra-nsent.
Ass-nni, sbeḥ accaruq n yiṭij. Dehbiya, akken i tesseway taɣellayt tamezwarut, di lkanun n berra. Mmi-s mazal-it iṭṭes. Attan tekcem-d Faṭima at Lḥaǧ.
Fatima at Lhaǧ (berra, uqbel ad d-tekcem)
– A xalt-i Dehbiya !… sbeḥ lxir d rbeḥ fell-awen !… A tinnat, ihi aâni d nek ayagi ken-id-issakin ? Mazal yuli wass… Ayexti ur tteḍḥiɣ ara !…
Dehbiya at Qasi : (weḥd-s, weḥd-s)
Ẓriɣ d lqahwa i kem-id-iwwin (tessekcem taɣellayt ɣer uxxam, teffer-itt, tuɣal-d teldi-d asqif).
D kem a xalt-i Fatima ? Sbeḥ lxir d rbeḥ. Dɣa s tidet-im i d-tenniḍ akka ?… Niɣ a xalt-i gar-anneɣ ulac uɣilif. Irna a yell-i lefjer i ttnekkareɣ. Iyya a xalt-i, kecm-d mreḥba yis-m…
Faṭima at Lḥaǧ :
Ad kem iɛuz Reppi yesdum-am Saâdi a xalt-i tucbiḥt. Ula yi-d-tiniḍ mreḥba… zgiɣ, bezzaf. Mkul ass ad wen-d-ttruẓuɣ iqerra-nwen s tebratin-agi inu. Tusa-yaɣ-d yiwet laâca sɣur Muḥend ad t-iḥrez Reppi… nniɣ-as ma yeɣra-yi-tt-id mmi-m… lamaâna ad t-isdum Reppi, ahat mazal yuki ?…
Dehbiya :
Ad am-yeḥrez Muḥend d Lḥusin a xalt-i, mazal ikkir, maâna tura ur yettaâṭṭil ara. Qqim cwiṭ arǧu-t… niɣ ula i txedmeḍ ?…
Faṭima :
Ayexti a Debiya, tettkellixeḍ… Aqecwal am nek d acu ara xedmeɣ ?… Ccɣel-iw d iɣimi… Ass kamel. Cwiṭ-nni kan n lqut nek d umɣar, ttnawaleɣ-t ɣef yumayen, tlata.
Dehbiya :
Seḥḥa d lehna a xalt-i Faṭima. I lqut-nni aâni drus ? Nek, dɣa, ḥeqq wagi nnig-nneɣ (lǧamaâ), ar s lqut-nni kan ma srusuɣ iḍarren-iw ass kamel…
Faṭima : (terra tabrat ɣer iciw-is, teqqim ɣef tdekkant, tqubel lkanun)
Dɣa a ḥeqq wagi i yis d-tegulleḍ akka, ula d nek ar ass kamel d aman, d isɣaren, d asewwi, d leqdic ; tamcumt ad as-ixdem am nek. Cwiṭ-nni n yeɣsan d-iqqimen, duben…
Dehbiya : (tekcem ɣer uxxam, teswa-d afenǧal n lqahwa s lemɣawlat. Tuqem-d tiqit di lqaâ n ufenǧal nniḍen, tewwi-yas-t-id).
Aɣ, a xalt-i Faṭima. Ad iyi-tesfeḍ ala tagi teqqim-d…
Faṭima :
Dɣa ad iyi-tečč…
Dehbiya :
A ccix, gulleɣ Ccix ! Ar tt-tesweḍ !… Ala ma tɣunfaḍ ?…
Faṭima :
Ah a Debiya… Ad kem-ɣunfuɣ ?… A war awḍeɣ !… (teswa tijeɣɣimt-nni ɣef tikkelt, tessers afenǧal, temceḥ icenfiren-is). Ad kem-ɣunfuɣ ?… A wi issawḍen aḍar-im s tezdeg. Amzun ur kem-ssineɣ ara. Tezdeg n Dehbiya at Qasi. Illa deg wawal.
Dehbiya : (teqqim, tessers afus ɣef umayeg, mqabalent). Annaɣ a xalt-i tucbiḥt, tura dayen, fukken wussan-nni, ḥeqq wagi, ar yettacar lqut-iw d izan d wanẓaden, d ixeclawen, ḥaca-m ; dayen ur ttwaliɣ ara, fukkent wallen-iw.
Faṭima :
Annaɣ a weltma, lemmer d lebɣi ur kem-mazal ara i usewwi d leqdic n uxxam… Ulamma ɣelbeɣ-kem, maâna meqqreḍ ula d kem… Ad ibarek Reppi kan…
Dehbiya :
Ibarek-am di tezmert-im, iḥrez-am arraw-im a xalt-i tamaâzuzt…
Faṭima :
Ad am-yesdum Saâdi, iḥrez-am tasa-m, isseɣzef laâmer-im.
Dehbiya :
Isseɣzef di laâmer-im a xalt-i… alamma teččiḍ nfaâ i Muḥend d Lḥusin… am ass-a ma yebɣa Reppi ad d-asen. Wamma nek tura… dayen uyseɣ. Rebaâ teslatin ayagi tura i yi-iǧǧan. Aâni d nek ay dir a xalt-i…
Faṭima :
A war awḍent ! Uklalent ula d iḍarren-im ?… D aâssas i tent-yugin… D aâssas n uxxam i tent-itelfen. Ad am-yeḥrez Reppi Saâdi, ad yaf meyya i tent-yifen.
Dehbiya : (tekcem ɣer uxxam, tufa Saâdi mazal-it yeṭṭes, la yesxerxur. Tuɣal-d ɣer umkan-is ɣer berra). A xalt-i, a xalt-i, ad idebber aqerru-yis dɣa netta. D netta i tent-itellifen, d netta ara d-izewǧen, ara d-ixtiren s ufus-is. Lemmer kan d ur yi-terri tmara, tura d nek ad d-ttagmeɣ, akka d tacibant, di tala n yiɣzer, tikli n yiwen wass… Ur d-ttawḍeɣ ara s ubidun alamma ḥusbeɣ.
Faṭima :
Dɣa a weltma, tezriḍ. Ula d nek akken. Nwekkel-asen Reppi i Yirumyen, niqal zaâma xedmen-aɣ tabernint di taddart, sqerben-aɣ waman, tura atan ɣelqen-tt, alamma nettubbu ɣer tala… Aaaa Jedd-i bu-ijellaben ! Aaaa Ccix n Aḥmed Waâli, qeṭṭi di kra i yaɣ-d-irnan laâtab !…
Dehbiya :
Amin !… ula d aman, qeḍɛen-aɣ-ten !… Wissen dɣa acimi ?
Faṭima :
Ayexti, inna-k umɣar ad yelfu ɣef lehlak-agi yeṭṭuqten di tmurt, aâni cukken deg waman ay d-ikka. Sakin, wis acu n ddwa i yuqmen, yerna nnan-as difandi tissit di tbernint alamma aâdan kra wussan. Nwekkel-asen Reppi.
Dehbiya :
A yell-i d aya !… Nniɣ-am lewqat-agi xir tin yemmuten… tecfiḍ zik, a xalt-i tamaâzuzt, ma neḥder yakk i tigi ?…
Faṭima :
Uuuuk a Dehbiya !… kem d-ittadren ‘’zik’’ !… Aâni d ussan-nni ara d-yuɣalen ?
Mazal-ikem … Ihi iḥeqqa ! ur tesliḍ ara ? Deg unejmaâ n taddart n yiḍelli, lḥeqq i yuqmen ? Nwekkel-as Reppi d ddnub akk n tlawin i lḥaǧ Belqasem, lamin…
Dehbiya :
Lḥeqq ?… D acu n lḥeqq ?…
Faṭima :
La m-yeqqar umɣar seg iḍelli d asawen, tameṭṭut ara yeffɣen weḥd-s si taddart ɣer berra, ur yeddi ara yid-s urgaz, ad tefk aâcra duru n lḥeqq !…
Dehbiya :
Greɣ-am Reppi ?… Ay asmi ččiɣ yemma !… Ihi tura ad aɣ-qeḍaân ula d tuffɣa ur nteffeɣ ara ?!… Ihi tin ur nesaâi argaz ? Ur teteffeɣ ara ? Ur tettruḥ ara ad d-tzur ?… Neɣ ɣur yell-is ?…
Faṭima :
Dɣa s tidet-im ?… Awal tenniḍ-t-id : axir tin immuten. Ayagi akk d lḥaǧ Belqasem, seg wasmi yuɣal d lamin, segmi yeɣra cwiṭ n trumit, ad yettaṭṭaf tawriqt deg ufus-is, ad iketteb, ibɣa ad aɣ-yuqem lalwan (1) ?… Ad t-ikkes Reppi axir-as !…
Dehbiya :
A weltma, nek ẓriɣ zik !…
Faṭima :
Zik ?… Zik ?… a ufiɣ-d tesaâdday tmeṭṭut laânaya xir n urgaz. Am ass-a, cfiɣ ɣef yiman-iw, ad truḥ tmeṭṭut si tmurt ɣer tayeḍ ur teḥwaǧ win ara yeddun nyid-s. Cfiɣ ɣef sett-i Taḥemmut, ad as-yaâfu Reppi, d nettat i iferrun irgazen. Ma tura… ixus kan ad aɣ-uqmen ijadarmiyen ar aɣ-yettaâssan, ula di taddart… Daya…
Dehbiya :
Iḥun Reppi tenniḍ-iyi-d. Ass-agi aâzmeɣ niqal, i mi ccɣel ur saâiɣ ara, ičča-yi lxiq, nniɣ-as ad awḍeɣ ɣur Lalla Merquma…
Faṭima :
Tihinna n uzaɣar ? Ih, ɣas.
Dehbiya :
A war tesaâiḍ lexsas a xalt-i tamaâzuzt, ulamma yebaâd lḥal, nniɣ-as ad ruḥeɣ s laâqel, s laâqel, ulamma s lembat… mi la teqqareḍ d lḥeqq, dayen.
Faṭima :
A yell-i nwekkel-asen wagi nnig-nneɣ… yerna, dɣa am-qqarent tettaf Lla Merquma-yagi d ayen kan. Ula d nek mennaɣ ad tt-id-zureɣ. Ala nettat iyi-mazal ur tt-ssineɣ ara. Nek nniɣ-as ad ḥrirdeɣ ɣur ccix Bu-yijerwaqen-inna n udrar, i mi d akka… dɣa d netta ara s-ikerfen tigecrar i Lḥaǧ Belqasem.
Ɣnima at Waâmer : (teldi-d asqif, tekcem-d. Mi twala Fatima at Lḥaǧ tefhem acimi ulac taɣellayt ɣer lkanun).
Sbeḥ lxir fell-awen ay at uxxam !… I yilemẓi mazal ikkir ?… D kem a Nna Faṭima ?… Ihi d armi, waqila sliɣ-as i wergaz-im la am-yessawal… s acu yettnadi…
Faṭima :
Ad t-huzzeɣ…
Ɣnima :
Ayexti, winna d kem i yeẓran… Maâna yettɣiḍ… meskin… atan nek, argaz-agi nneɣ, ulamma s wallen-is d seḥḥa-s, maâna ma xḍiɣ-as ur iẓri anida i iteddu. (teqqim ɣer tedderǧet d-iqublen diɣ lkanun. Tezzi ɣer Dehbiya) : Annaɣ yekkaw yimi-w !… gummaɣ ad kent-d-ḥkuɣ tin sliɣ iḍelli ɣur-nneɣ !… Annaɣ !…
Dehbiya : (tefhem, tekcem diɣ ɣer uxxam, teččur-d afenǧal n lqahwa armi yektal. Tɣumm-it-id s ufus-is lemmer ad t-id-twali Faṭima akken yeččur, tmekken-as-t i Ɣnima).
Aɣ ! Tufiḍ-iyi-d nniɣ-as i xalt-i Faṭima, ad iyi-teṭṭef s fad ala tiqit-agi teqqim-d. Dayen, ur ufiɣ ara i lbiɛ… ula marcinwar (2)…
Ɣnima :
Dɣa s bucḥiḍ, s lberd !…
Dehbiya :
Xic ! Slama-m ! Dɣa ad iyi-yefk Reppi lmerḍ ar tt-tesweḍ ! Aha !… ɣelbeɣ-kem !
Ɣnima : (teṭṭef-d afenǧal, tesgerger deg-s nefs, tɣumm-it s ufus-is)
Uuuuk a Nna Dehbiya… Aâni kul ass ad kem-nettfaras ?… Ihi ma tin d-ikecmen ɣur-m ad as-tefkeḍ lqahwa dɣa… Ihi d acu ara kem-yekfun ?
Faṭima :
Yerna ulac-itt ula i lbiɛ…
Ɣnima :
S watmaten-iw ar tella, ar tɛum. Belḥara kan… llan wid yeččuḥun… ttagaden ad tt-id-aɣen… tessen-tt ɣur wiyaḍ…
Dehbiya :
D acu-t akka yeḍran ɣur-wen aâni ? D acu-t akka tesliḍ ?
Ɣnima :
Mačči ɣur-nneɣ i teḍra. D snat tulawin-inna n taddart n Umizab i aârran Waâraben. Am-qqarent aâni teddunt ɣer zyara neɣ wissen sani, mlalent yid-sen di lɣaba. Kksen-asent yakk lfeṭṭa. Ǧǧan-tent aâryan.
Faṭima :
Aaaa annaɣ a Reppi sser-aɣ. I lmut, ur tent-nɣin ara ?…
Ɣnima :
Ur tent-nɣin ara, maâna axir lemmer mmutent. La am-qqarent segmi ttaâggiḍent aâni, Aâraben-nni rewlen, nutenti ruḥen ɣur-sent wat tmurt-nni, fkan-asent tiqendyar, irna ddan-d yid-sent armi d Amizab. Sakin…
Dehbiya :
Annaɣ a Reppi lmut axir !… Nnaɣ a xalt-i Faṭima ?
Faṭima :
Way ! Way ! Way ! Way ! Annaɣ a yemma !… Annaɣ a yemma !… Ma d lmut axir ? Annaɣ lemmer mmutent meqqar i tent-iḥemmel Reppi. Wannag akka tura ttuḥeccment nutenti yerna cemmtent akk tamurt-nsent. Annaɣ a Reppi kkes-aɣ-in axir !…
Ɣnima :
Maâna la am-qqarent seg wass-nni ur d-ffiɣent seg uxxam… yella ccek ad tent-nɣen yimawlan-nsent… wissen !…
Dehbiya :
Gerɣ-am Reppi, tilawin ara yettruḥun ad ẓurent weḥd-nsent , ur ttawint argaz…mačči d timsewqin ?… Mačči ?…
Faṭima :
Ayexti, nniɣ-am a Dehbiya, lweqt-agi axir tin yemmuten… A yell-i lemmer am zik ad truḥ tmeṭṭut akka neɣ akka ur yeddi yid-s urgaz, yerna s tmegḥelt ? Maâna zik mazal tella lḥerma, mazal iɛerḍiyen. Wamma tura a weltma, nniɣ-am tfuk ddunit, « Ad iyi-d-ceggaân lexbar-sen si Fransa ! » (3).
Dehbia :
Xis ! Xic ! Slam-nsen !…
Faṭima :
A war tesɛuḍ i gxicen, i slam n mmi-m, a Dehbiya, iḥrez-am tamgerṭ-im. Nniɣ-am ar llant teswiɛin-agi n tura, a lemmer ttafeɣ ad xenqeɣ iman-iw !…
Dehbiya :
A xalt-i, daya… (s usbecbec akken ur d-isell ara mmi-s). Attan dɣa tneggarut-agi yetlef waâssas syagi : sebba swayes i twureb i mi yas-nniɣ ur tettruḥuḍ ara ɣer zyara weḥd-m. Sakin mi d-yusa netta, tenna-yas bɣiɣ ad tt-wteɣ, ma skadbeɣ dɣa aḥeqq wagi…
Ɣnima akked Faṭima : (ɣef ubrid)
A yell-i lemmer ad d-inṭeq uḍar-im !
Faṭima : (tekker, terfed taâkkazt-is)
Nek dɣa taqsiṭ-agi kan atta tehlek-iyi. Mimi-m aâni mazal d-ittenkar. Taswiɛt ar tameddit ad d-uɣaleɣ, ad ruḥeɣ… ggunin-iyi waman… dacu ara yi-issiwḍen ɣer tala deg yeɣzer skud ur iɣli yiṭij… Nwekkel-asen Reppi !… ǧǧiɣ-akent lehna.
Dehbiya :
Ruḥ d wayeḍ a xalt-i.
Ɣnima : (din, din kan tettaxer-d si tderǧet ɣer tdekkant, teṭṭef amkan n Faṭima, tesɣel ɣer uqif)
A yell-i !… Nniɣ-as aâni ur teteffeɣ ara syagi ! Yerna aâni atta tuɣal-as d tanumi ; mkul sbeḥ la tt-id-ttafeɣ dagi.
Dehbiya :
A weltma atan d ayen twalaḍ. Mkul sbeḥ ad d-taf sebba : taswiɛt d tabrat, tasiɛt d aya… Terẓa-yi aqerruy-iw. Terẓa-yi aqerru-yiw, sakin nek seḍḥaɣ ad sweɣ lqahwa weḥd-i am nek am lmumnin.
Ɣnima :
A Reppi kkes-iyi-n axir ! Llant tiyiḍ, a weltma, ur tteḍḥint ara ; ad as-tiniḍ ččant ulawen-nsent d arkul. Ad teqqim ɣur-m ass kamel s ṭṭmeɛ n tfenǧalt neɣ n tleqqimt… A Reppi sser-aɣ, ttxil-k !…
Dehbiya :
Nek ladɣa, a weltma, i yi-ineqqen aṭas d tin ara d-iruḥen s tiḥḥerci ; ulac i ḥemmleɣ am tin ara yi-d-issutren kan aâinani i wudem n Reppi. Ulac tidet i Reppi, ulac tin ara tekruḍ am tin ara d-yasen s leqzub. Atan nekkini !…
Ɣnima :
Kemmini ?… Kemmini ?…A yell-i ma tmettleḍ iman-im ɣer tigi yakk dɣa ɣas !… Ahat tella tin ara d-icbun aḍar-im ?… Dɣa tibekkit-agi n Fatima n Lḥaǧ, tesaâ idrimen ara tt-iččen…
Dehbiya :
Gerɣ-am Reppi ?
Ɣnima :
A yell-i, kem d nniya, s wuzu n watmaten-iw ar dayen swayes ara taɣ akk tamurt-agi. Maâna yeččur wul-is d ceḥḥa d lbarud. A yell-i, tabaɛ, lemmer tettetḥi ur tetellif ara rebaâ teslatin…
Dehbiya :
Aâni… d nettat…
Ɣnima :
Ay asmi… Nniɣ-am kem d nniya. Ihi, tettamneḍ-tt mara am-teqqar d arraw-is i tent-yugin ?…
Dehbiya :
Nek… tin ara yegallen ttamneɣ-tt… i mi nek xersum ur seḥnateɣ ara.
Ɣnima :
Nniɣ-am kem d kem. Dɣa tagi kan i swiɣ ɣur-m ad iyi-tuɣal d lbarud…
Dehbiya :
Xic ! Xic ! Ulayɣer limin !
Ɣnima :
A war tesɛuḍ i gxicen. Ar d nettat i itelfen snat tlawin n Muḥend d snat tilawin n Lḥusin…
Dehbiya : (tekker, tekcem ɣer uxxam, tuffa mmi-s akken yerbeḥ deg iḍes. Teddem-d taɣellayt, tewwi-tt-id ɣer berra, tuɣal ɣer umkan-is) ;
Hedder kan s laâqel, mer ad t-id-nessaki. Ihi … Sakin… Amek ?…
(Di syen uɣalent heddrent kan s usbecbec, seg umeẓẓuɣ ɣer umeẓẓuɣ).
Belaïd At Ali
Timerna / Notes :
1. Lalwan : la loi, lqanun (d tafransit)
2. Marcinwar : marché noir (d tafransit)
3. D taggalit s iqerra n sin warraw-is illan di Fransa : zun ad d-teṭṭef tabrat (‘’dibic’’, tiligram) n lmut-nsen.