Site icon Le Matin d'Algérie

Ping-pong gar Lezzayer akked Fransa… s uqerru n Izzayriyen ?

Drapeau Algérie France

Anwa i yettun ? Di tazwara n iseggasen n 1970, adabu n Lezzayer ifka ameqqran n UGTA (Abdelkader Bennikous) ɣer Fransa akken ad imlil ixeddamen izzayriyen. Di temlilit-nni (di la Mutualité ?), inna-yasen :

– Ur tegget anezgum, ma ulac amahil/lxedma di Fransa, aql-aɣ deg wawal n wastag/négociation akked tmura nniḍen n Urupa, akken ad ken-nefk ad txedmem di tmura-nni ! 

Adabu yella iteddu ad izzenz ixeddamen izzayriyen si Fransa akkin, ɣer tmura nniḍen…

d tamezgunt n Kateb Yacine i yuɣalen d tilawt : « Mohamed prends ta valise, ruḥ awi-yaɣ-d les devises ! ».  

Assaɣ/lien illan gar Lezzayer akked Fransa isdukel imelyan n yemdanen si yal tama, d assaɣ n umezruy, n idammen n twaculin illan akka illan akkin, n yidles icerken imdanen akked tutlayt tafransit i d-teǧǧa temhersa n nnig 130 iseggasen, maca tella d afud i tmussni akked tussna n yal annar.

Assaɣ gar Lezzayer akked Fransa ur issefk ad iqqim gar ifassen n isertan i yesseqdacen taɣennant (si tama n Fransa), neɣ wid isseqdacen amezruy ur gin ur ssinen nutni (si tama n Lezzayer) akken kan ad qqnen tamurt, ad qqimen din, ad ẓẓun tuẓẓal deg udabu n ‘’taârabt-tinneslemt’’, taggara kra deg-sen ad wten ad tt-id-ǧǧen d lwert i warraw-nsen.

Izri n tsertit illan gar Lezzayer akked Fransa ur iqqim zeddig si 1962. Illa wammus deg-s, tella tɣennant akked tḥila, uzzlen idammen. Mačči d abrid n wubdis/luḍa ideg tedda si 1962.

Gar Lezzayer akked Fransa illa « passif » d ameqqran, win ur izmir yiwen ad t-iffer. Issefk ad d-yifrir ɣer tafat, yal yiwen ad t-yissin akken ur tturaren ugar wid « ijebbden amrar », ɣef iqerra n iɣarimen/citoyens n tmura si yal tama.

Ad nezwir si tama n tmurt n Lezzayer

Adabu ibedden si 1962, d win ur ngi ṭṭrad, ibedd s wid illan ffren asmi ɣellin yergazen akked tilawin sdat ujajiḥ n tmes n Fransa ɣef tlelli n tmurt n Lezzayer. Nutni ufan-d taḥilet, akken « ad seddun ṭṭrad ifran acḥal aya », d imjahden n 19 Mars, neɣ  n « la 25eme heure ».

Di tḥila-nsen, sbedden Fransa zun d acengu n berra, i tiṭṭ n Izzyariyen, d lexyal kan akken ad ḥekmen-yis i lebda.

Si 1962, adabu irekkel, issemɣer takti-nni, zun d tanicca  : « si Fransa kan i yezmer ad d-yas ucengu , ad iwwet akken yufa ad d-ikcem tamurt », armi yessaweḍ Izzayriyen ẓerren sdat wallen-nsen iɣerruba/ibaburen n jiniral de Bourmont (1) wḍen-d sdat yiri n waman n Sidi freǧ.

D taḥit-nni i yebnan tasertit iddan di Lezzayer, si 1962 ar ass-a.

Kra n imedyaten kan :

Amicale tewweḍ armi tesseqdec tifranin n FLN akken ad d-tesnulfu tadukli ur nelli, s tuḥsift d tɣennant ur nettwaqbal : « ad tebuṭiḍ akken nebɣa, neɣ ur tkeccmeḍ ɣer tmurt, ur tẓerreḍ arraw-ik » i yasen-qqaren i yixeddamen. At Amicale llan srusun asekkil « V » (a voté) ɣef nekwa n yergazen , akken ad sigden imdanen !

 Deg iseggasen ineggura innulfa-d umaynut : 

Si tama n Fransa

Si tama n Fransa tefra temsalt. Yal win di Fransa i yekkaten akken ad isluɣ assaɣ illan gar Fransa akked Lezzayer, akken ur d-tettrus talwit akked tagmat, ikkat kan tamurt n Lezzayer, ur ikkat tamurt-is.

Mazal d-ldint tebbura i tsertit iwatan gar Lezzayer akked Fransa akken ad tifrir tagut, ad d-iqqim wassaɣ am win ittilin di yal tamurt gar inaragen/lǧiran izzewren talwit akked leqder gar-asen.

Mačči d agraw n inmazrayen/historiens n Lezzayer akked Fransa ara d-ildin tabburt-nni ; issefk yal tamurt ad tezwir ad tefreḍ/ad tḍumm deg uxxam-is.

Abrid iwatan, d imelyan n Izzayriyen-Ifransiyen (Franco-Algériens) ara t-ildin ; ur illi umkan i ‘’Grand vizir’’ (2) neɣ i yal yiwen ‘’ijebbden amrar’’ ɣer tama-s.

Aumer U Lamara

Timerna / Notes :

1. Général de Bourmont (1773-1846) : est un général français du Premier Empire, fait maréchal de France… et commandant en chef de l’expédition d’Alger en 1830.

Nommé par le roi général en chef du corps expéditionnaire contre la régence d’Alger et dont il avait conçu et préparé le projet suivant précisément le plan établi en 1808 par l’officier du génie Vincent-Yves Boutin (envoyé sur place comme espion par Napoléon qui envisageait cette expédition), il débarque sur le sol algérien accompagné de ses quatre fils, le 14 juin 1830. L’armée aborde à Sidi-Ferruch, livre les 19 et 24 juin les deux batailles de Staoueli, et fait capituler Alger le 5 juillet 1830.

2. Ẓer tadiwennit n Benjamin Stora deg uɣmis TSA, 03/02/2025 :

https://www.tsa-algerie.com/benjamin-stora-a-tsa-maintenant-lalgerie-a-aussi-le-droit-de-riposter-2

Quitter la version mobile