Site icon Le Matin d'Algérie

1962 – 2022, mazal-aɣ ntezzi ntenneḍ !

Nnig uzgen n lqern, tamurt-nnaɣ teteddu ɣer deffir. Ayen iteddun zik akken iwata, ass-a yezleg (aɣerbaz, tafellaḥt, lbusṭa, tadamsa…), tiɣerrmin umsent, terna-d tidderɣelt n yir aɣerbaz akked tmeṭṭurfit tineslemt.

Ass-a, anejli n yemdanen deg waman n yillel, akken ad zegren ɣer tmura n Urupa, ifka-d udem aberkan n wanda tessaweḍ tsertit n wid iḥekmen tamurt si 1962. Acku, d systeme  yebnan di 1962 i yellan ar ass-a, ɣas ttbeddilen wudmawen d yismawen.

Di 2002, ur nezmir ad neqqim kan di tmuɣli-nni n wurfan akked tsusmi, neɣ awal  : « d tawaɣit ! Tettɣiḍ tmurt !, ‘’c’est malheureux’’ ! ». Issefk asurif ɣer sdat, akken ad injer usalu izemren ad issuffeɣ ɣer tallit nniḍen. 

Mačči d abrid i yuɣ udabu n wass-a s tsertit-is n ‘’dialogue inclusif’’… akked wid ifkan afus di tsertit n néo-FLN akked barbes-FLN, gar-asen wid yessazlen idammen n Izzayriyen di tallit taberkant. 

Tasertit izemren ad tbeddel udem i tmurt, d tin ara yaɣen abrid amaynut, tin ara ibeddlen « paradigme » n udabu ɣef uẓar :

Tamezwarut ad d-ffɣen akk wid yettwarzen di leḥbas ɣef tikta-nsen, akken ad kecmen annar n bennu amaynut. Ma iḍelli, tanekra n Hirak ur d-tefki iqerra d-yufraren, d imeḥbas n wass-a i d iqerra n tnekra.

Urar n tsertit ad ibeddel ɣef uẓar, ad ikkes udabu uffir n at ukakkiḍ, ad d-bedden wid/tid fernen Izzayriyen di tefranin deg ur illi usekkak. 

Ad yali uɣerbaz n tmurt n Lezzayer s tutlayin n tmurt-is di tmurt-is, ad iddu umezruy ur deg illi usekkak i bennu n tmussni n tafat, mačči n tidderɣelt n taârabt-tinneslemt.

Ad ikkes wanzel n teɣdemt i yekkaten Izzayriyen, ad tbedd teɣdemt  tilellit n izerfan, mačči d taqeddact neɣ d amezrag deg ufus n wid illan deg udabu (taɣdemt ‘’n tilifu’’).

Ad tebnu tdamsa/économie n tidett, tin ifkan azal i umahil (valeur travail) akken ad innerni simmal, akken isufar n petrole d lgaz ad d-rnun kan d afud i tneflit n tmurt.

Ad teldi tebburt di yal annar akken iminigen/imezgaren neɣ ‘’diaspora i yellan di tmura tiberraniyin (Urupa, Marikan, Kanada…), ad d-kecmen s tmussni-nsen d tedrimt-nsen, ur sen-teggen ifergan d wuguren i ten-isserwalen.

Ad tebnu tsertit tamaynut iteddun ad tezdi timura n Tamazɣa (Tunes, Lezzayer, Merruk, Muritanya….) deg ugraw n Tamazɣa tameqqrant. 

Asurif amezwaru d tifrat n wuguren illan ass-a di Libya. Ma dduklen d agraw (Tunes, Lezzayer akked Merruk), zemren ad tt-frun ferru iwatan, syen ad sersen talwit i bennu n tedbelt n Libya. Ma yessefk ad kecmen iserdasen n ugraw, d ayen ilhan. D tallalt n tmara, mačci d tamhersa n Libya. 

Llan imedyaten deg umezruy : asmi yekcem Vietnam ɣer tmurt n  Cambodge, si mi yerẓa adabu n ‘’Khmers izeggaɣen’’ i yesnegren tamurt-is, issers adabu amaynut, iffeɣ-d si tmurt-nni (1). Yiwen ur izzim ɣef Vietnam deg ugraw n tmura yedduklen (ONU).  

D asalu i ẓran akk Izzayriyen i d-ikkren di yal tikli n tegrawla n talwit. Maca, d adabu kan i d-ibedden  d ugur, zun d tamrit  di tnemmast n ubrid.

Mačči s tmeɣra n lɣida d iḍebbalen deg wass n 5 yulyu 2022 ara frunt temsal…

Aumer U Lamara

Timerna / Notes.

1) Le 25 décembre 1978, 150 000 soldats vietnamiens envahissent le territoire cambodgien et écrasent l’Armée révolutionnaire du Kampuchéa (Khmers rouges de Pol Pot) en seulement deux semaines. Le 8 janvier 1979, la République populaire du Kampuchéa est créée. 

 

Quitter la version mobile