Tanagit n wass n 22/01/2025. Deg yiwen usarag, mlaleɣ Sliman (isem ibeddel), nemyussan yakan, nniɣ-as :
– Trezzuḍ ɣer tmurt akk’akka ?
– Setta iseggasen aya ur ẓriɣ tamurt ; temmut yemma ur tt-ẓriɣ.
– Ayɣer a Sliman ?
– Irgel ubrid ay ameddakel. Ẓriɣ ma kecmeɣ, d abrid ɣer lḥebs n Kolea, neɣ ad ttwaṭṭfeɣ din deg umerdax n ISTN.
– Illa win i yak-d-innan akka ara teḍru ?
– …
D timrawin n yemdanen i yellan di tmura n medden, ass-a ttwaqqnen, ur zmiren ad kecmen ɣer tmurt n Lezzayer, acku kukran ayen ad d-iḍrun din sɣur temsulta n tmurt, di ddra n tigawt-nsen deg unnar n tsertit, n umennuɣ ɣef izerfan, n yidles neɣ acku banen-d ugar di tikliwin-nni n lḥirak/tanekra n 2019.-2020.
Yal yiwen d tamsalt-is, maca d ayen iḍran yakan d yemdanen ikecmen, taggara ttwarzen deg unekraf, neɣ ttewten s tyita-nni n ISTN, qqimen agguren d wagguren, ǧǧan ixxamen-nsen d warraw-nsen di tmura n medden.
Yal tamurt isseqdacen taɣdemt, ddin akked temsulta akken ad teqqen tamurt deg unnar n tsertit akked izerfan, ur telli deg ubrid iwatan.
Di yal tamurt n umaḍal, uguren n tsertit llan s wudem-a neɣ s wudem-in, maca ferrun s wallalen/moyens n tsertit, s leqder n izerfan, mačči s unekraf akked tuqqna n yemdanen.
Iɣarimen/citoyens n tmurt, wid igan aɣbel i tmurt-nsen, anida bɣun ilin, ur llin d icenga n tmurt-nsen. Ur izmir yiwen ad ten-isdukel, ad ten-izdi akked ibandiyen i yezzenzen tamurt-nsen, i yukren tamurt-nsen, neɣ i yeddan d imenzan/mercenaires di tsertit illan mgal tamurt-nsen.
Tifrat n wuguren illan gar Fransa akked Lezzayer.
Mačči yiwet temsalt i yellan ur tefri si 1962, maca yesdukel-aɣ umezruy, sduklen-aɣ idammen akked yidles n imelyunen n Izzayriyen-Ifransiyen, llan akka, llan akkin.
D tifrat kan s wid ilhan i d abrid s tmuɣli ɣer yimal, mačči d amčeqlel akked tfusit timeṭṭurfit/extrême droite n Fransa ur neṭṭif adabu di Paris.
Maca, tamurt n Lezzayer issefk ad tezwir deg ubrid-nni n tifrat s tsertit tamaynut n tdukli, tin ara yekksen akukru akked tɣennant. Issefk adabu n Lezzayer ad izwir ad d-isdukel Izzayriyen deg ubrid n lehna akken ad teddukel tmurt, s walɣu amaynut i yal Azzayri illan di berra n tmurt akken ad d-ikcem ɣer tmurt-is mi yebɣa, s walɣu amaynut akken diɣ imeḥbas n tikta di tmurt ad kecmen ɣer yexxamen-sen.
Ass-a, d imeyyaten n Izzayriyen i yellan di yal anekraf, ttwarzen di ddra n tikta-nsen, i yellan di tmurt maca tettwakkes-asen tiɣri akked tlelli-nsen, neɣ netlen di tmura n medden d imenfan n tmara, « exilés politiques », neɣ « exilés volontaires », acku ur uminen taɣdemt n tmurt-nsen.
Tasertit n tdukli n Izzayriyen tella-d yakan deg umezruy, asmi yekker Abane Ramdane di 1955 (1), injer asalu n tdukli i yimeɣnasen n ikabaren illan di tallit-nni (PPA-MTLD, UDMA, PCA, Oulémas…), akken ad dduklen deg umussu n FLN d-ilulen.
D tasertit-nni i yefkan afud ameqqran i tegrawla n tmurt, tekkes iderma, tessemɣer tazmert, armi tessaweḍ tekkes azaglu n temhersa n Fransa di 1962.
Ass-a, abrid n tdukli n Izzayriyen issefk ad ildi s tsertit tunṣibt n tmurt, s tiɣri n win ibedden d aselway n tmurt n Lezzayer, mačči s wurar akked tḥila n temsulta, akked txerbicin n useqdec d userkec n « les influenceurs » n twaɣit i yessamsen tamurt n Lezzayer s yal aberraḥ n tekriṭ, ɣef tiṭ n tmura n umaḍal.
Diɣ, tadyant n unekcum n umeɣnas n ex.FIS, Anouar Haddam, ɣer tmurt n Lezzayer, terna-d tawaɣit nniḍen i tiṭ n Izzayriyen.
Akken tebɣu tili tuɣalin n Anouar Haddam ɣer tmurt n Lezzayer, nettat tella-d s ufus n udabu n Lezzayer : d tamahelt/ambassade n Lezzayer di USA i yas-ifkan passeport amaynut.
Ass-a, tettban-d tedyant i Yizzayriyen zun d taḥilet nniḍen akken adabu ad isseqdec tamsalt n timeṭṭurfit tineslemt, mgal amussu n Lezzayer deg ubrid n tugdut akked izerfan, deg ubrid n lehna di Tefrikt n Ugafa.
Ma akka i tella temsalt, mačči d abrid-nni ara d-issuffɣen tamurt n Lezzayer si yir tagnit deg tella di Tefrikt n Ugafa, sdat wuguren n yal udem si yal tama : uguren akked Fransa, uguren ittenfufuden gar-aɣ d Merruk, uguren n udabu ur nefri di Tunes, coup d’État n Mali akked Niger, beṭṭu n Libya ɣef sin, imenzan n Wagner-Africa Corps ɣer tlisa…).
Tella tmussni n imezwura, sdat yal ugur, mačči d adegger n udrar : beddel abrid, neɣ beddel tikli…
Aumer U Lamara
Timerna / Notes :
1. Awal n Abane Ramdane di 1955 : « je ne veux rien laisser à la France. Il faut rassembler tout le monde et faire table rase du passé ». Ces deux phrases résonnent encore dans ma tête, c’était le leitmotiv d’Abane, me confiera celle qui lutta à ses côtés avant de devenir son épouse…
Extrait du livre « Nuage sur la Révolution, Abane au cœur de la tempête », ouvrage historique de Belaïd Abane, Koukou Editions, Alger 2009, p. 89.
Anda theddidh attewith yidhec akkerou ‘ ikk, la France Arabie se déchiquète…