AccueilPolitiqueAsekkak di tafrent/lbuṭ, deg-sen i d-nekker : Issefk ad tbeddel abrid !

Asekkak di tafrent/lbuṭ, deg-sen i d-nekker : Issefk ad tbeddel abrid !

Di tmura n umaḍal, kkrent tegrawliyin, uzzlen idammen, mmuten yemdanen, ssseɣlin igelliden akked irebbiten, akken ad tbedd tugdut, ad ilint tifranin ur deg illi usekkak, akken taggara ad fernen yemdanen, s tlelli-nsen d nniya-nsen, wid ara ibedden deg udabu.

Di tmurt n Lezzayer, ikker ṭṭrad aneggaru n nnig 7 iseggasen mgal tamhersa n Fransa, akken ad ikkes udabu amharsan, ad ikkes usekkak n tefranin-nsen, tifranin « à la Naegelin » (1), anida ččurent yakan tebwaḍin send ad gren medden tiwriqin-nsen.

Maca, mi tefra kan di 1962, innulfa-d wayen ur ggunin Izzayriyen : tafrent n bu yiwen  (candidat unique, parti unique). Mačči d ayen i ssarmen Izzayriyen, taggara « iffeɣ laâtab ɣer ṭṭlam », am akken i yas-inna Dda Bussaâd.

Nnig 60 iseggasen, di 2024, mazal tamurt n Lezzayer di tesraft-nni deg tella, ur d-teffiɣ.

Azal n umdan izwar, ifka azal i tafrent

Di tazwara, di tallit n temhersa, timlilit gar Izzayriyen (isem-nsen di tallit-nni : « les musulmans », « les indigènes », « les Maures », les « Arabes », « les Kabyles », …) akked tugdut n tifranin, ur telli d timlilit ilhan.

- Advertisement -

Di système amharsan illan, « les musulmans » di tazwara mačči d imdanen, d aklan, nutni llan kan d iɣallen i umahil gar ifassen n ikuluten, d iserdasen di yal ṭṭrad n tsertit-nsen. « les muslumans », llan kan d tidi akked idammen, mačči d iɣarimen/citoyens s izerfan-nsen. Ur tezmir ad tili tafrent deg ufus n win ur k-neḥsib d amdan di tazwara. D awezɣi

Anekcum n tafrent (s yiccer n lkaɣeḍ/bulletin de vote) ikcem di yir tabburt, ɣas tafrent tella yakan di tmurt tamaziɣt, di yal agraw, s tifrat n wawal, ɣas ur illi yiccer n lkaɣeḍ i ggaren di tebwaṭ.

Di système amharsan, di tazwara ikkes-as wazal i tafrent tamaynut n yiccer n lkaɣeḍ di tebwaṭ, acku adabu ur igi azal i yemdanen-nni, armi yuɣal yezdi di tmurt yisem n tafrent akked usekkak, di yal tafrent n Fransa (tin n lqeyyad, inesɣam/conseillers, agraw assemblée algérienne (2eme collège), …), tefra d asekkak amaynut ad d-ilalen, d urar n tḥila ad d-innulfun.

Tiḥila-nni ddant, slemdent imeɣnasen n tmurt, Izzayriyen, armi kecment deg wurar n ikabaren i yennuɣen tamhersa n Fransa (MTLD, UDMA, PCA, UGEMA, …) (2). Iccer n lkaɣeḍ akked tḥila zdin d yiwen.

Deg ubrid n yiwet taddart di tmurt, mlalen sin yemdanen : yiwen d afellaḥ iteddu ɣef uḍar ɣer tferka-s, wayeḍ d lqayed irkeb aserdun anect n ulɣem, irna yelsa sin ibernas akked ugennur. Inna-yas ufellaḥ-nni, s tin n wurfan,

– Welleh ma buṭiɣ fell-ak ! (di tafrent d-iteddun)

Irra-yas ugellid-nni, s wawal azuran,

– Buṭi neɣ qqim, Muḥend iaâdda, iaâdda !

Di tallit n timunent, si 1962

Ar ass-a, mazal ur d-iwwiḍ wass n temlilit gar Izzayriyen akked udabu n tmurt i yebnan ɣef tgejda n tugdut tatrart n tifranin akked tlelli tasertant n yemdanen.

Di yal tagduda, llant tgejda iɣef ibna udabu : tamezwarut, adabu yebna s ufus n uɣref, s tifranin iwatan, akken ad d-bedden yemdanen i fernen wat tmurt s lebɣi-nsen. Tafrent ur teddi akked temsiwt/tribu, akked taddart, neɣ akked twacult, yal yiwen aqerru-s di tcacit-is.

Di tgeldiwin, timura deg mazal ḥekmen igelliden, adabu gan-as aẓar : zun ikka-d sɣur Rebbi, neɣ ikka-d si laâdda n tmurt akked umezruy, neɣ ikka-d si ttuba n ddin, zun agellid d amnukal, ifka aẓar ɣer nnbi (am di tgelda n Merruk, zun agellid ayaâlawi d « lmir n lmumnin ! »). Tikerkas mačči yiwet.

Ayen d-innulfan di tmurt n Lezzayer imgarad acemma akked wayen illan deg umaḍal. Timunent n 1962 tella-d di tallit-nni n « parti unique », d win i yellan d asalu n tsertit n timura n tizzelmeṭ ; d win kan i d abrid mgal « tugdut n tburjwazit » (la démocratie parlementaire) n tmura n utaram.

Akabar n néo-FLN (tamawt : akabar n FLN amezwaru, win igan tagrawla si 1954, immut di tifrat n 1962), iṭṭef taqacuct/tacwawt n tsertit, ikkes akkin akk ixsimen-is : Adabu d netta s ufus n iserdasen i t-id-isnulfan.

Iserdasen-nni d-isnulfan akabar néo-FLN, bedden zun d igelliden imaynuten s yisem n tegrawla, gan-tt d aẓar n tgelda-nsen (gan-as isem « légitimité révolutionnaire »). Taggara, tamurt tesnulfa-yasen-d isem : « les décideurs », imḍebbren n tmurt, d agraw n igelliden n war udem.

Di yiwet tallit izrin, aneɣlaf amezwaru n tmurt, Mouloud Hamrouche, inna-d awal : « nutni », mi yella yessawal ɣef udabu ! (zun adabu mačči d netta, d wiyaḍ !). 

Di 2024, d « nutni » i yeṭṭfen adabu n tmurt, ur telli tafrent, ur llint tgejda n tugdut i yesbedden adabu amagday am di yal tamurt tamagdayt n umaḍal.

D « nutni » i d-ifernen win ara ibedden di tafrent n taselwit, d « nutni » ara yeseddun tafrent ur nelli d tafrent, d « nutni » ara ifernen win ẓran ad iddu deg ubrid-nsen « nutni ». Ifra wawal !

Issefk ad tbeddel abrid

Issefk azal n tafrent ad yili d tagejdit, ad as-ikkes yir iɣemmi n tkerkas, win i teḍla Fransa n temhersa di tazwara, win iwumi yerna ukabar n néo-FLN.

Maca, mačči d abrid-nni ideg teteddu tmurt n Lezzayer ass-a uguren nnernan ugar si mi d-kecmen yedrimen imeqqranen d tawekka (ttnuzun imukan s tcekkarin n imelyunen i temsizzelt n ugraw aɣelnaw, APN), irna-d usemres n tfurmatikt/informatique, zun d sḥur amaynut anida ur izmir ad iẓer yiwen amek isem ad yuɣal deg umkan n wayeḍ (« Nebbuṭi RCD, suffɣen-aɣ-d RND ! », i tẓeggin yemdanen deg ubrid).

Amezrag nniḍen, d tadbelt n ANIE (Autorité nationale ‘’indépendante’’ des élections) i yesbedd udabu s yimeddukal-is, tin i yesseqdac akken ira netta, « ekkes wa, sezri win… », ma d adabu n tidet, « nutni », qqimen-d si deffir, zun d amezrag unnig.

D ayen i yeǧǧan tamurt ass-a teqqim tegguni ar asmi ara beddlent temsal, ar asmi ara yeg wazal ameqqran i yiccer n lkaɣeḍ di tebwaḍ, ar asmi ara yili leḥsab iseggmen, war adebbuz, war tikerkas, war asekkak.

Ma d tura, zun teqqim tmurt di tiddi-nni n « Ulac lbuṭ ulac » !

Zemren ad ssden tibwaḍin ar yimi…

Aumer U Lamara

Timerna / Notes :

1. « Elections à la Naegelin » : le 12 février 1948, Naegelen est nommé gouverneur général de l’Algérie (…) Ignorant tout de l’Algérie, Naegelen se veut d’abord le représentant de la France et le dépositaire de l’autorité de l’Etat. Hostile à toute forme de nationalisme algérien, et notamment aux militants du MTLD de Messali Hadj qu’il confond dans une même opprobre avec les séparatistes alsaciens, il couvre l’administration dans la gigantesque opération de trucage de l’élection de l’Assemblée algérienne qui, en avril 1948, a peuplé de candidats purement administratifs la représentation du deuxième collège. Ces « élections Naegelen » suscitent, tant en métropole qu’à l’étranger, diverses protestations que l’intéressé s’attache à minimiser. (wikipédia).

2. Ẓer adlis n Mohamed Harbi, « Une vie debout », édition la découverte, 2001, édition Casbah, 2001, 400 p. (tikerkas di tifranin n MTLD, n UGEMA, atg.).

LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles