14.9 C
Alger
AccueilCulturesBelaïd At Ali : awal ɣef tmussni ! (Tazmamt n°2, asebter 51)

Belaïd At Ali : awal ɣef tmussni ! (Tazmamt n°2, asebter 51)

Date :

Dans la même catégorie

Jil Djadid : le Dr Lakhdar Amokrane élu président

Le parti Jil Djadid a élu, ce week-end, le...

Marc Neya, la poésie comme veille intérieure

On rencontre Marc Neya d’abord par ses mots. Ils...

«Nuages gris, le dernier pèlerinage de Franz Liszt » de Philippe André 

Le musicologue Philippe André, également psychanalyste et psychiatre, consacre...
spot_imgspot_img
- Advertisement -

Ussan-ayagi yaâddan, ad ilin tura qrib telt chur-ayagi, mi d-usiɣ s axxam, ufiɣ-d yuzzel fell-i lexbar belli taâddaɣ di tmussni. Ziɣ-nni a di telt snin-nni ideg i yi-yuɣ lḥal di lɣerba, ar heddren fell-i dagi di tmurt : kra n win i yi-issnen, kra n win i yi-d-immektin, kra n win, lḥasun, ara yi-d-yawin di lhedra, inna-yas : « A welleh a Belaâid-nni ar yessen armi d ulamek. Iɣra, itaâqqel, itaâdda ! ».

Netta dɣa, d ṭbiɛa di tmurt-agi-nneɣ, mara yeffeɣ wawal ɣef walbaâd, ad twaliḍ la yettazzal am akken ara tezzuzreḍ  lbarud deg umkan ɣer wayeḍ tecaâled-as times. Wa ad t-iqqar i wa, alamma yuɣal wawal-nni … d tidet. Zemreɣ ad d-iniɣ ar llan yigad igullen ar jerrben tamussni-w, nek ur ten-ssineɣ, ur yi-ssinen ! Ma yehwa-yak, tella cwiṭ n sebba deg ucekker i yi-ččekiren. Lamaâna ilaq-iyi ad nemsefham.

1. Tella leqraya d leqraya.

Nek d tarumit ay ɣriɣ. Tarumit ay ɣriɣ, ur tesaâiḍ ay sawḍeɣ deg-s. Lukan ad nmettel tarumit ɣer taârabt yesaân « settin ḥizeb », nek, ihi, ur sawḍeɣ ara di trumit aâcra wala xemsa, wala, a Rebbi sin neɣ tlata. Asmi d-ttaxreɣ di lakul, a Rebbi ma ssneɣ ad aruɣ tabrat. Di syinna kan ɣer dagi ar ttaɣaɣ kra n tektabin tiqdimin n trumit, ḥefdeɣ deg-sent  snat neɣ tlata n tmucuha. Ad ternuḍ, ma yella taârabt tettwafreq ɣef « settin ḥizeb ». (Ilaq-iyi ad d-iniɣ : taârabt ur tt-ɣriɣ ara, ur tt-ssineɣ, dayen kan selleɣ).

Ma tettwaḥseb taârabt ɣef settin, tarumit, nettat, ur tettwaḥsab la di settin, la di meyya, la di mitin, la deg alef, la deg alfin, la lḥasun ur tesaâ ara lḥedd. Ur ẓriɣ amek ara k-sfehmeɣ a bnadem… lukan dɣa d win iɣran tarumit, ad ak-iniɣ : « … dont le centre est partout, la circonférence nulle part ».

Lamaâna i mi s teqbaylit i la nhedder, ad ak-iniɣ kan : d yiwen lɛalem, dɣa, n Irumyen, d laâlem ameqqran, i yas-innan : « ɣriɣ, ɣriɣ, qqareɣ, qqareɣ… armi wḍeɣ ɣer wanda ufiɣ ur ssineɣ acemmek ».

A weraâd a nek, Belaâid meskin !

Attan leqraya ɣriɣ. Ma d laâqel, d lefhama, d wayen irkul i yi-čekkiren, waqila tura, mebla ma nniɣ-ak.

2. Ma d sebba i yak-nniɣ, hatt-aya

Di telt snin-nni n leɣyab-iw, teṭṭef-iyi kra n teswiɛt deg yiwet temdint ideg qqimeɣ mebla lxedma. Deg wakken lemsufet stufaɣ, ul-iw ittfekker-iyi-d ɣef leḥbab-iw, d idammen-iw, d wayen akk, lḥasun, ǧǧiɣ dagi. Ketbeɣ-as-d tibratin i yiwen wayaw-iw illan dagi di tmurt. Netta di lweqt-nni, ittaɣ lḥal ul-iw d lḥerma-w ttuɣeyren, ččuren aṭas s mmi akked yemma-s i yi-ittwakksen. Laâqel-iw, lxaṭer-iw d umekti-w, akk, lḥasun, lhan ala yis-sen. Yuɣ lḥal, snat neɣ tlata tmucuha-nni i ḥefḍeɣ, akken di trumit, rrant tasa-w d talqaqt armi tuɣal mi tt-yennul kan cwiṭ ad tefreḥ. Ihi, wissen ma d idammen-nni d-tettak tasa-w i tt-ittgezziren, neɣ… d lemleḥ n tektabin-nni tiqdimin i d-iteddun deg-sent, tibratin-iw aâǧbent Aârab, ayaw-iw. Daɣ netta, mi tent-ifuk s leqraya yesnaât-itent i medden, iqqar-as : « Muqlet xal-i Belaâid akken itaâdda ! ». walakin, dagi, waqila… mačči d tislit i iḍelmen !

Attan sebba ! 

Sakin, mi d-usiɣ, uɣaleɣ deg uḥebber : amek ara xemdeɣ ? Weqɛeɣ. Nek, tidet i Rebbi, ẓriɣ iman-iw : aneggaru deg ifellaḥen yif-iyi tamussni, iɣleb-iyi laâqel, yesaâ ara yini, lḥasun, wa lukan ala swayen ijerreb di leɣwabi. Ihi ? Ihi ḥesleɣ. Ad qqimeɣ d yemdanen di tejmaât, ad hedreɣ, ad sbyineɣ laâmal-iw ? Ur sɛiɣ ara. Ad qebleɣ ad yeḍher lekdeb ? Ikukra wul-iw, iɣaḍ-iyi ad iyi-ittwakkes usemɣer-nni i yi-smeɣren. Akken ibɣu yili laâbd-is, ittɣimi-yas-d daymen cwiṭ n… nnif daxel n lxaṭer-is. Lamaâna « yekkat s wa, ijebber s wa » akken neqqar. 

Asmi d-usiɣ, wḍeɣ-d ulwaɣ cwiṭ, ḥebseɣ deg uxxam. Dɣa nniɣ-as i yiman-iw : « cwiṭ d lehlak-agi yesleḥ. Akk’agi, ur teffɣeɣ ɣer tejmaât, ur iyi-ẓerren medden, ur heddreɣ d ḥed, ur yi-d-tekksen leqder ». Dɣa ferḥeɣ dayen kan. Ma d yemma, ala nek yid-s, deg uxxam, iḍher-ak lḥal, akken bɣuɣ iliɣ, akken tebɣu tili ṭṭbiɛa-s, bessif ad d-tesxebbreḍ s wayen swiɣ, s wayen ssneɣ, aâlaxaṭer, tamezwarut : d yemma, tis snat, ula d nettat teɣra tarumit, tis tlata : walukan ala s wass d yiḍ-nni i nesaâdda akken nek yid-s, nettat, ur d-wjiɛ ara deg-s : d yemma. Dḥiɣ-d tuhennaɣ. Lamaâna, ziɣ yextar Rebbi, ur yi-tḍul ara lehna-w. Ur aâṭṭleɣ ara xelaâɣ. 

Asmi wḍen yumayen neɣ tlata ay deg d-usiɣ, isla xal-i Saâid, ikcem-d s axxam-nneɣ ad yi-iẓer. Ferḥeɣ aâlaxaṭer ulamma… d akken yebɣu yili, ilha, izehhu wul mara d-irzu weḥbib fell-ak a bnadem. Irna yufa-yi-d am akken cedhaɣ albaâḍ ad qessreɣ yid-s. Netta, xal-i Saâid agi, mačči d aqcic, walakin, n xwal-i At Salaḥ, n dagi di taddart, qqareɣ-as xal-i. Ad yili yesaâ xemsa urebaâin n sna neɣ xemsin ; lakin yuli-t ccib, ikmec, ifuk. Tuɣmas, yiwet ur as-d-teqqim. Teṭṭef-it ddunit laâwam-agi ineggura, ternuḍ aṭas i yexdem, i yaâtteb, deg wasmi d-ikker. Yunag ula d netta ddeqs ; ur iǧǧi tamurt n Waâraben, wala Fransa. Ma d tura, dayen, ad ilin xemseṭṭac n sna-ayagi, iqqim kan di tmurt, yuɣal ɣer tfellaḥt d tkessawt. Asmi akka d-iruḥ ɣur-i, qrib ur t-aâqileɣ ara : iṭij irra-t d aberkan, tamart ur tt-iseṭṭel ara, irna yelsa-d ajellab d amqersu akk, iḍarren-is ḥafi, lḥasun, armi yi-d-yaâna ɣer slam : « Laâslama a Belaâid, amek telliḍ, atg… », d wamek i yas-d-rriɣ s lexbar, ul-iw icreḥ, ixaq : « Ah a xal-i Saâid ! D keč i yuɣalen akka ? ».

Dɣa yeqqqim, lḥasun yeḥku-yi-d akk ɣef tmurt, ɣef tfellaḥt, ɣef lecɣal akk n dagi.

– Dacu tebɣiḍ a Belaâid, ddunit-agi ideg d-neggra tettwaḥres… tura yaâdda lweqt-nneɣ… lweqt ibeddel…

Yemma yuɣ lḥal tessew-aɣ-d afenǧal n lqahwa. Xal-i Saâid la yi-d-iḥekku… Nekkini a la ttḥebbireɣ : aâlaxaṭer deg imezwura kan, mi nettemcekkar, nettemsalam, iḥuz-iyi-d s sin neɣ tlata wawalen :

– Ah ! A Belaâid, lemmer mačči d lɣerba i k-iččan… nesla yis-k teɣriḍ, tessneḍ… atg.

Lamaâna yenna-d kan wigi, ibda-d leḥkayat n wayen iḍran dagi di leɣyab-iw. Ihi nek, sibda ihedder, mkul awal ara d-yini tesseɣ-t d tissit, wezzneɣ-t am ddheb, ttheggiɣ-as leǧwab i yas-iwulmen. Iniɣ-as kan deg ul-iw :

– Annaɣ a Rebbi ma t-yaâǧeb lǧiwab-iw, ma ad tgerrez lhedra-w neɣ ala.

Lamaâna, ziɣ, ar saâiɣ zher : ulamma aṭas ay iqqim yid-nneɣ, ulamma yaâṭṭel mačči d ayen iferrun, ur ifuk ara lhedra-s, ur ikemmel ara leḥkayat-is, ur d-nniɣ ara yiwen wawal, armi la s-d-tessawal tmeṭṭut-is seg usqif :

– W’ay argaz !! Aâni a mmi ur twalaḍ ara yaâdda uzizbu ! Aâni ur tberruḍ ara i lmal !!

Dɣa, argaz inna-k :

–  Semmeḥt-iyi ad ruḥeɣ. Ǧǧiɣ-ken di lehna.

Ikker, meskin, iṭṭef-itt d tazzla. Tura ad d-iniɣ selkeɣ. Selkeɣ, yaâni, ma yehwa-yak, walakin am akken-nni cwiya iɣaḍ-iyi laâtab-nni saâttbeɣ aqerruy-iw baṭel, iɣaḍ-iyi wayen akk heggaɣ ad t-id-wezneɣ,… ur d-nniɣ deg-s acemmek.

Ayya, nniɣ-as deg ul-iw, wac aâlih, tabaɛ ayen akken ugadeɣ menaâɣ-as. Irna ma… ur yi-teṭṭif ara ass-a, ad iyi-teṭṭef azekka.

Teḍḥa-d akken. Azekka-nni, akken kan d-irra azal, issaweḍ lmal s axxam, iruḥ-d. Yemma, ziɣ-nni ar t-tessen, teẓra ad d-iruḥ, lhedra aṭas tekra-tt, akken kan tefḍer, tuli ɣer tɣurfet, teṭṭes. Tabburt n usqif taâggeḍ :

– Wa salam aâlikum ! Aâni weḥd-k ayagi teqqimeḍ ? Ala la ! Yemma-k-nni diɣen teṭṭes ! A tebra a tilawin-agi ar dayen tura ur tettamneḍ ara ! Attan yiwet ɣur-i, nek, lukan ad ak-ḥkuɣ…

Sakin ibdu-yi-d tameslayt ɣef tmeṭṭut-is. Niqal, di tmezwarut iḥetteb-iyi-d ala laâyub i tesaâ, armi d taswiɛt, inna-k :

Lamaâna ilaq-iyi ad ak-d-bduɣ swadda. Tura, tameṭṭut-agi inu, amek armi tt-xeḍbeɣ…

Sakin ibdu-yi-tt-id swadda. Seg wasmi tt-issen, tt-ixḍeb, armi d asmi d-tedda, mi yuqem tameɣra, mi d-tewweḍ s axxam ; di syinna, yuɣal, sakin, ɣer wass ɣef tt-issen di ṭbiɛa-s, di lefhama-s, di lefaâyel-is… mačči yeǧǧa yiwen wawal ! Nekkini ɛuddeɣ, tura, i mi d-nebda awal ɣef tmeṭṭut-is ur telha ara, ad iwwet kan ad yaâddi, ad d-yuɣal ɣer uẓar umeslay. Netta mačči akken ; mara d-ibdu awal, d lemtel, ɣef asmi truḥ tqeffaft ad d-awin tameṭṭut :

– A dɣa a sidi merḥum lwaldin, taqeffaft truḥ, nek ruḥeɣ ɣer tejmaât, qqimeɣ. Yuɣ lḥal lsiɣ abernus ad tetaâǧbeḍ deg-s, imiren-nni, di lweqt-nni n rxa, uɣeɣ-t s kada u kada. Netta ibernas-agi ur aâdilen ara. Illa uẓeṭṭa d uzeṭṭa. Ula d taduṭ ur taâdil ara, aâlaxaṭer imxalaf uɣelmi, illa win…

Ilaq ad ttusemḥeɣ deg ukellex i yi-ittkellix deg… ucuddu yettcuddu awal ɣer wayeḍ, ussan imezwura, aâlaxaṭer ur ɛusseɣ ara iman-iw, ur t-ẓriɣ ara d akken, tabɛeɣ kan awal-is… ttemyizeɣ-as, wezzneɣ-t, ttraǧuɣ nnuba-w. A ziɣ, netta, yufa… abrid d lxali, akken qqaren. Ar… yettruḥ… yettruḥ… yettruḥ… iteffeɣ tamurt ikeccem tayeḍ, armi… yettaf… lemwayen ittawi-yi di tmeṭṭut-is ɣer tilawin irkuli, di tilawin irkuli, ɣer « tmeṭṭut akken tt-ixleq sidi Rebbi », di syinna ad d-ittubbu, ad d-yettubbu, neɣ ma d alluy, d alluy, alamma yewweḍ ɣer tyemmat-nneɣ Ḥuwa. Di syin akkin. Lamaâna alamma yeṭṭerdeq-d fell-aneɣ usqif d uɛeggeḍ :

– Wa ay agejdur !! D siɛqa ! D niɛqa ! Wa ay ass-nni asaâdi yi-d-iwwin ɣur-k ! Niɣ a mmi atan yaâdda uzizbu, atan d lmeɣreb, i lmal-ik ad t-teǧǧeḍ i laẓ ?!!

A yuɣ lḥal, netta, mi yesla kan i ugejdur, yaâqel d tameṭṭut-is. Ad yi-d-yini kan s lemɣawlat : « twalaḍ dacu k-nniɣ !? ».

Ad iruḥ diɣen, ad ittazzal. Ziɣ-nni ar d-teɣli tmeddit, ar neqqim akken kter n rebɛa swayeɛ, xal-i Saâid ur yessusem, ur yi-iǧǧi ad as-d-iniɣ awal ! Wagi d wis mertayen.

Azekka-nni, yusa-d diɣen « bac ad nqeggel » akken iqqar. Teḍra tikkelt nniḍen… kif, kif. Walakin seg imir-nni bdiɣ ttakiɣ-as. Aâqleɣ-t ! Aâqleɣ-t am asmi akken t-aâqleɣ di sifa-s, ziɣ-nni ar seg widak ur nezmir ara ad sxedmen laâqel wussan s tsusmi  ḥaca ma s lhedra !  Aâqleɣ-t deg wid-akk-nni ireffun, ikerrun win ara sen-ikksen awal. Aâqleɣ-t lḥasun, di lɛibad-nni ara yi-ibɣun lmut ma d ay illa yuɣ-iten lḥal heddren, tafeḍ-d keč, aâqqa n lemleḥ ara yernun tiẓeṭ i tmeslayt-nni yelḥan gar-awen. Walakin, tidet, ma yehwa-yaɣ, xal-i agi mačči d leḥsab-nni i d-yewwi. Asmi yas-d-rriɣ s lexbar swa swa, ass-nni ɣriɣ leḥsab-is akken ilaq, ufiɣ : mara aârḍeɣ ad as-kkseɣ awal dqiqa neɣ snat, ur yi-d-ismeḥsis ara, ur d iyi-ittak ara lxaṭer-is ɣer wayen ara d-iniɣ, bac ad as-yini sebnen ma d lemleḥ neɣ d ayen nniḍen. Ur yi-d-isli ara aâlaxaṭer laâqel-is icɣel kan s wamek ara yi-ikkes lhedra. Nek ttmeyyizeɣ-t… seg wallen… afeɣ tamelɣiɣt-is, meskin taâwweq. Dɣa, nek, ittɣiḍ-iyi ! Ad susmeɣ. Ẓriɣ lǧawab ur t-id-ittarra ara. Walakin, nniɣ-ak d laâli ul-is, din din kan ad icudd : wah ! Wah ! D tidet, d awal laâli ay d-tenniḍ, a Belaâid, ad ak-yaâfu Rebbi, walakin…  

Tura, tagi ay d taneggarut, tura, iḍḥa-d wayagi d leslaḥ. Asmi tella yemma weḥd-s deg uxxam, mi d-iruḥ ɣur-s xal-i… « Tissirt » (semmaɣ-as akka deg ul-iw, yiwen wass mi yi-d-ismekti tissirt mara teẓẓad) mi d-iruḥ xal-i Tissirt ad iqesser yid-s, ad as-terwel, ad testaâmel iqreḥ-itt uqerruy-is. Dɣa ad yuɣal, ubeɣbun, ur ihdir, ur izhi. Wamma tura, mi d-yekcem seg yimi n tebburt, ad iyi-d-iwali, ad ifreḥ, ad innecraḥ wul-is : iẓra ad t-ǧǧeɣ… ad iẓẓad, segmi ara d-ikcem alamma yeffeɣ. Ihi, yuɣal yessu-yi-tt d lemzeyya, yuɣal iḥemmel-iyi, iḥemmel-iyi mačči ɣef yiles kan, iḥemmel-iyi seg ul !

Dɣa netta, segmi ara yeffeɣ ɣur-nneɣ illa ihedder fell-i, ala ayen tebɣiḍ ay ul. Segmi ara t-tefk tebburt ɣer berra, yella netta d lheddra n lxir fell-i. Ladɣa tin i t-iɣelben irkulli, d acekker i yi-ittcekkir i medden. Kra n win ara yi-d-yaddren sdat-s, kra n win ara d-ijebden awal fell-i, xal-i Saâid ad as-yini :

– Belaâid ? Oh ! Oh ! Oh ! Ay argaz deg-s ! Ur ufiɣ ara win t-icban ! Itaâdda di mkulci ! Iččur d laâqel, izad di tmussni ! Ladɣa lhedra ur d-neqqar ara : ur tt-trewwuḍ ara yid-s ! 

Belaïd At Ali

06/1945

Timerna/notes :

‘’mačči d tislit i iḍelmen’’ : d aɣemmez ɣer : « Wi kem-icekren a tislit, d yemma… »

Ulwaɣ : lliɣ d amudin (fr. en état de faiblesse) 

Agejdur : tawaɣit, …

Dans la même catégorie

Jil Djadid : le Dr Lakhdar Amokrane élu président

Le parti Jil Djadid a élu, ce week-end, le...

Marc Neya, la poésie comme veille intérieure

On rencontre Marc Neya d’abord par ses mots. Ils...

«Nuages gris, le dernier pèlerinage de Franz Liszt » de Philippe André 

Le musicologue Philippe André, également psychanalyste et psychiatre, consacre...

Dernières actualités

spot_img

LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici