Dagi ihi ilaq ad ak-d-aâiwdeɣ yiwet teḍra dagi di taddart-agi nneɣ. Lamaâna, ur k-ittɣiḍ ara lḥal, ma d win iṭṭfen ad ak-t-id-semmiɣ. Aâlaxaṭer ad t-taâqleḍ : d Aâmer at Qasi Waâli.
Ma d win ifkan, i yi-tt-iḥkan, isgall-iyi ma mliɣ isem-is, atan wayen i yi-iḥka :
– Teẓriḍ, Aâmer at Qasi Waâli… aâddan tura aâcra snin ayagi ideg ruḥen warraw-is i sin ɣer Fransa. Zik niqal ttceggiɛen-as-d, ma si lgirra ɣer dagi, ǧǧan-t d lmaḍi. Wissen ma s wulac, Llah ɣaleb, neɣ ma stehzan, dacu kan, issaweḍ Aâmer at Qasi Waâli… ussan-agi yaâddan armi d lexsas ameqqran. Netta d temɣart deg uxxam weḥd-nsen, ulac win ikecmen lbaḍna-nsen, irna, ma terriḍ-asen-d s lexbar, am akken cwit… ‘’n yiman-nsen’’ kan, ur ḥemmlen ara win ara ten-ikecmen. Lketra, dɣa, seg wasmi akka tbeddel fell-asen, ɣer usqif i d-tettqabal medden Faṭima at Ḥemmu, i wakken ur ittwali ḥed lqella n uxxam-is. Yak d nekkni s Leqbayel i yas-iqqaren « mel-iyi dacu telsiḍ, ad ak-mleɣ dacu teččiḍ’’. Walakin… aṭas i ssneɣ lsan, lmakla… Rebbi yaâlem. Lḥasun, cwiṭ d nnif, cwiṭ d tanumi ur uɣen ara d imeṭṭawen…, ɣer medden, Aâmer akked tmeṭṭut-is, uɣen-tt kan ɣer daxel, susmen. Nek yid-s, ulamma iferq-aɣ udrum, d lǧiran n leḥwari. Iḍḥu-d dɣa, iḍher-ak lḥal, d nek i wuɣur yeṭṭef nnif aṭas. Walakin, s leqraba nemqarab, am akken… « sfuḥuyeɣ lkanun-nsen d asemmaḍ, tugi d tilemt. Ula d akken, cwiṭ sya, cwiṭ sya, ur ẓriɣ amek armi, azal n snat lgelbat n temẓin ittaf-itent, ittaǧew-itent-id mkul aggur. Teẓriḍ, nek ccɣel ur saâiɣ ara, tidet i Rebbi, rriɣ-as-d s lexbar ula d ddurt, anda ilaq ad d-yaǧew. Teẓriḍ, diɣen, s wigi akka ur nesɛi ara ccɣel, d tigi kan i nettaâssa. Lḥasun, yaweḍ-d dɣa lweqt n tiǧaw-is di ttlata-yagi yaâddan. Ikker-d ihi, a sidi, sbeḥ, yali ɣer ssuq. Iwwi yid-s taylut (mi tt-walaɣ, nniɣ-as deg ul-iw : ihi ur ɣliḍeɣ ara di leḥsab-iw). Tameddit mi d-yusa, yaâddi-d, dɣa yaf-iyi-d deg umkan-agi…
– Keččini a Jeddi ?
– Amek ?… Ala a wlidi, la k-qqareɣ d win i yi-d-iḥkan. Nniɣ-ak a sidi, dɣa dagi, Belaid yaâqel-it : ifassen d-ilmawen, aqadum-is d awraɣ. Iban d win ur nefḍir ara, irna ur nettkil ara ad yečč imensi, taylut tilemt tcuff-as-d aqelmun. Aâmer at Qasi Waâli, armi d tikkelt-nni ur d-iwwi yara tiǧǧaw n waggur. Irnu akka cwiṭ, ikker, yali s axxam…
– Anwa a Jeddi. Di laânaya-k ma ur yi-d-teḥkiḍ kan am sgellin, amzun… d keč.
– Saḥḥa. Akken iyi-ishel. Kkreɣ a sidi wenbab, aliɣ ɣer uxxam, ḥkuɣ-as akk i temɣart, sfehmeɣ-as akken yelzem, wessaɣ-tt ɣef akken aâzmeɣ ad xedmeɣ, am asmi iwessa jeḥḥa tameṭṭut-is. Akken di mi d lawan fi ttarran medden i yimensi, nniɣ-as i temɣart : « Ruḥ, err-aɣ-d s lexbar ». Truḥ, cwiṭ akka tuɣal-d. Tenna-k :
– D Faṭima at Ḥemmu i yi-d-ildin asqif. Ma d Dda Aâmer iṭṭes ɣef tdekkant, iɣum aqerruy-is ; ma d nettat, aâni… am tin ittrun, allen-is d tizeggaɣin.
– I lkanun ?
– Xsin i sin, am win n uxxam, am win n lḥara.
Nniɣ-as :
– Ruḥ. Lamaâna ɣur-m akken kem-wessaɣ, ha !
Tenna-k :
– Ur ttagad.
Ladɣa, ẓriɣ, tamɣart-iw ttekleɣ fell-as… d stut armi tfuk. Truḥ, tuɣal ɣur at Qasi Waâli… Ma d nek, kecmeɣ usu, ḍelqeɣ, ɣummeɣ iman-iw armi d aqerru, seɣliɣ-d lmut ɣef yiman-iw. Armi haten uzzlen-d, Aâmer, d tmeṭṭut-is d tmeṭṭut-iw. Dɣa tamɣart tamcumt, nniɣ-ak ttekleɣ fell-as : d stut ! Txebbec kan deg udem-is, tini-yas : « Annaɣ a Reppi ! Annaɣ a Dda Aâmer !… Annaɣ a Faṭima a weltma ! Wara sɛuɣ ?! Annaɣ ! Ad immet !…
Faṭima at Ḥemmu la tettebbir deg-s, ma d Aâmer… ur t-iffiɣ ara laâqel, ibda la yeččehid. Nek allen-iw di sqef, la selqafaɣ…
– Annaɣ a Fatima a weltma, yak aâbbuḍ amcum… irna sgellin kan dɣa, i d-imenna cwiṭ n seksu d uksum. Ad am-fkeɣ ad aɣ-d-tniwleḍ ɣur-wen… ma mačči d laâtab fell-am. Niqal, truḥ Faṭima, cwiṭ, am tin ikukran. Walakin, d llzem fell-as ad teqdec i tǧarett-is ittwaḥersen, ɣas ur as-ihwa ara. Taâddi temɣart, s usnexfet, tali ɣer tɣurfet, teddem-as-d, tefka-yas ayen ilaqen. Qqimeɣ-d nek d Aâmer, bdiɣ… la d-telliḍ yiwet tiṭ, teqqneɣ tayeḍ. Yuɣal-iyi-d rruḥ, irna d tidet ! Ad ternuḍ, welleh ar aâyiɣ, yewaâr umegget n yiman-is. Lḥasun, lawan n imensi, mi yaɣ-d-tessers Faṭima taqduḥt n seksu d uksum, yettaɣ-iyi lḥal qqimeɣ-d ɣef yiman-iw… qerrbeɣ-d yid-sen, ččiɣ, welleh ar s tawat ! Ma d Aâmer meskin, itečč kan, itthuzzu aqerruy-is, yini-yas : « Ziɣ mkullec ishel ɣef Rebbi ». Wissen ma ɣef ḥeggu i d-ḥyiɣ, neɣ… ɣef imensi.
– I sakin a Jeddi, amek tefra ?
– Sakin ? Mebla ma nniɣ-ak : « ki yecbeɛ lkerc, rras iɣenni ». Tfehmeḍ kan mi nečča, nerwa, nerna nesseggra-yas tiqit n lqahwa, tfehmeḍ kan ar d-naweḍ ɣer tmeẓyant d tmeqqrant, d tteqsir… armi d anecreḥ. Di syen, ad d-ttawiɣ Aâmer di lhedra, ar t-id-ttawiɣ, ar t-id-ttawiɣ armi d-newweḍ ɣer ddunit ittuḥersen, d lqella, d laẓ n yemdanen… tiǧǧaw isaâben ɣef medden. Leǧwahi n ttnasfa n yiḍ, mi kkren ad ruḥen, ittaɣ lḥal… sentḍeɣ-asen tlata lgelbat n temẓin, heggant di teylut. Ula d akken, ur tt-wwin armi ten…xellxeɣ, armi s tmucuha : « d lemzeyya ara xedmen… nek zadent fell-i, tabaɛ bdant xessrent cwiṭ…, ugadeɣ ad iyi-rkunt… ».
– ihi a Jeddi, ma yerra-yak-tent meqqar di syen ɣer da ?
– Mazal taswiɛt-agi… Amek ? A wlidi, nniɣ-ak ur ẓriɣ ara ?
– Ih, ih a Jeddi, fehmeɣ : mačči d keč.
Yiwen wass, ma ur yi-iskaddeb ara Rebbi, waqila lexrif-agi kan yaâddan, ittaɣ lḥal Jeddi aṭas ideg immut, uliɣ-d si tejmaât, tedduɣ-d s axxam. Awḍeɣ-d ɣer iseddaren-agi n lǧamaâ, afeɣ-d iqqim din, sdat usqif-is dɣa, Aâmer at Qasi Waâli… netta d Ureẓqi at Ɛali, la heddren. Yuɣ-iten lḥal nessfen awal. Dacu kan, mi d-aâddaɣ fell-asen, sawḍeɣ-d deg yimi n Ureẓqi at Ɛali la s-iqqar : « … a tebra n tlata fi tlata a xuya ar d lewhayem. Win deg tella ṭbiɛa ur tt-itettu. Bac ad teẓreḍ a xuya i txeddem cceḥa : armi ula d timẓin timerka, yugad ad as-ruḥent baṭel, neɣ lxersun ad tent-iseddeq, issenteḍ-ak-tent-id Bessif ». Nek wteɣ aâddaɣ. Armi d ttqarib ad kecmeɣ asqif-agi nneɣ i d-mmektiɣ. Dɣa fehmeɣ win ɣef heddren.
Taneggarut akk ixdem Jeddi, ad as-yaâfu Rebbi, taneggarut akk ara yexdem, ixdem-as-tt i mmi-s.
Aâni iɛuhed Rebbi ar s teḍsa ara yemmet. Netta ɣur-s ala yiwet yell-is, dɣa terna-d ɣef Yidir. Tezweǧ dagi di taddart, yuɣ-itt Saɛid at Waâmara. Ulamma tewweḍ i dderya, teḍhu-d Zayna d tiɛiqqert ; aṭas ideg tezweǧ tuyes marwa. Di syen, iḍher-ak lḥal, a gar ṭṭul d lqerb, a Saɛid at Waâmara ar d-iɛiwed zwaǧ, neɣ lxersun ad d-irnu takna. Daɣ netta, Jeddi yeẓra ad d-terr tmara Zayna ɣer Dadda-s Yidir. Yidir iẓra-t Jeddi mačči d win… yeččuren d leḥnana ɣer weltma-s, mačči d win ara s-ixedmen lxir, lḥasun, mačči d win ɣef ara tt-ittkel. Di lǧiha nniḍen, tamurt d trika yakk ara d-yeǧǧ ad d-teqqim s lekmal deg ufus n Yidir. Sakin, ifka-yas i weltma-s neɣ iḥerrem-itt, akken i yas-ihwa.
Ihi, amek ara s-ixdem Jeddi, amek ur ixeddem ?
Ass-nni, mi ttqarib ad immet, aggur kan neɣ d cehrayen, uqbel, iṭṭef yell-is d uḍeggal-is, s tuffra n medden akk, ladɣa Yidir, yawi-ten ɣer Tizi Wezzu. Dinna, sakin, xedmen-d laâqed ɣur nnutir : nnefs (neɣ qrib nnefs, ur skiddibeɣ ara, ur tebbetɣ ara ass-a) di kra n wayen yekseb, ifka-t i Zayna. Irna, i wakken ur tt-ittlaɛaj ḥed, ketben-d d lbiɛ i yas-izzenz.
Ttwaxedmen lecɣal, ḥed ur yaâlim, ḥed ur iẓri, ḥed ur isli. Armi d asmi yeɣli Jeddi. Ladɣa, nek, ulac-iyi dagi di tmurt, la k-qqaren, yumayen kan, neɣ telt yam, i yesmehlek, iwweḍ laâfu n Rebbi.
Ihi, ass-nni, iwweḍ lajel n Jeddi meskin, mazal kan cwiṭ-nni n nnefs aneggaru ad ikemmel. Lexbar iffeɣ, yaɣ-d akk taddart s laâqed i d-ixdem i yell-is. Sakin, i d-ḥekkun wid iḥeddren, yuɣal-ak Yidir di lḥara-nsen… am uzrem-nni iwumi yettwakkes uqerru : Ihbel, isleb… ikuffer ! La iɣeẓẓ kan deg ifassen-is. Lḥasun, nnan-ak a lukan mačči d wid-nni yakk iḥeddren, ad as-ikemmel d netta i baba-s ! Ma d Jeddi…
Ma Jeddi, iggul win i yi-iḥkan, yenna-k : ar armi d taswiɛt taneggarut, lǧehd deg-s ifuk, nnefs iruḥ yeqḍeɛ, illa kra n ubrid ara d-ikcem mmi-s ɣur-s, aâni yaâqel-it-id, neɣ amek, netta yettaḍsa, yettecmumuḥ akk wudem-is, am win ara s-yinin : ccah ! Yak xedmeɣ-ak-tt ! Iggul, inna-k, ar akken i iruḥ ittadsa armi yessuffeɣ rruḥ, allen ẓẓant di sqef, am tid ur nedderɣel ara.
Ihi tura ad yili win ara yinin : i teqsiṭ-nni i yak-d-ismektin Jeddi, taâzmeḍ ad tt-id-tawiḍ, anda tella ? A gma ṭṭalabeɣ smaḥ. Taqsiṭ n Jeddi teffeɣ aqerruy-iw, ttuɣ-tt. Tabaɛ, tura ula iwumi-tt, dayen. Irna, lxattima, akken iqqar dɣa netta, mi yas-nniɣ : A Jeddi awi-yaɣ-d tamacahut, yina-k « A wlidi, tigi yakk d timucuha ».
A wi yufan ur tettfak ara.
Belaïd At Ali,
07 / 1946
Timerna/notes :
1. ‘’Stayet’’ : stut (timɣarin issuguten awal, issemsaren, issuguten tiḥila, akked ikaruren…)
2. ‘’Tiqentyar i tbennu’’ : ayen akk i d-tesnulfuy, d assaɣ gar yemdanen, illa neɣ ur illi…
3. Debb-is : d winna kan i t-irnan, i yas-izemren (s wawal neɣ s tummeẓt…) (fr. dominateur, persécuteur)
4. ‘’Lferḥ yerra tiqit’’ : lferḥ ameqqran.
5. Timuzunin (tamuzunt) : idrimen n zik (ancienne pièces de deux sous en bronze).
6. Tabaɛ : d ayen illan, fr. naturellement, pourtant, bien évidemment.









