22 septembre 2024
spot_img
AccueilPolitiqueTakadimit n tamaziɣt : ad tili d takadimit n Tamazɣa, neɣ a war...

Takadimit n tamaziɣt : ad tili d takadimit n Tamazɣa, neɣ a war tili (1) !

Tikerkas idduklen si tlalit n tkadimit n tamaziɣt di tmurt n Lezzayer di 2017 (2), afran n imaslaḍen-is/membres, amur d wid ur nelli d imussnawen n tmaziɣt, fkan-d udem n tiḥila n war talast i yetturar udabu n tmurt n Lezzayer s temsalt tameqqrant n tmaziɣt.

Adabu iga tamsalt n tmaziɣt d yiwen unnar gar inurar n tsertit-is ; ad islef akka, ad iwwet akkin, ad isserkec akkin akka, akken taggara netta ad iṭṭef tqacuct/tacwawt, ad yifrir nnig tmurt i lebda. D win i d asalu-s, i d tikli-s ar ass-a.

Tasuddest/stratégie n udabu di temsalt n yidles d tutlayt tamaziɣt tban ur teffir : d azuɣer aseggas deffir wayeḍ… ar asmi ara negren wid ittutlayen tamaziɣt, wid ittnaɣen ɣef umkan akked uẓayer/statut n tmaziɣt di tmurt-is. Ameẓrag n udabu, d aselmed ugar n tutlayt taârabt, s tmuɣli n tin ara d-islalen « Izzayriyen imaynuten, d Aâraben-inselmen », wid ara inekren aẓar-nsen.

D tasuddest illan deg ubrid n tiẓri/théorie n « grand remplacement ».

Maca, tidet tban am lemri : d adabu yellan ass-a ara inegren azekka, mačči d tamurt tamaziɣt ara ibeddlen aẓar d yidles. Ulac tamurt ibeddlen iman-is, akken tebɣu tili tfekkalt n temhersa i tt-iwten : d tamurt n berra neɣ d tamhersa n tmurt (auto-colonisation).

- Advertisement -

Takadimit n Tamazɣa n tutlayt tamaziɣt.

Adabu n tmurt n Lezzayer islal-d takadimit n tmaziɣt, ɣas iǧǧa-tt ass-a d asuki, issarem ad temmet war ma tlul-d s tidet. Ur izmir ad yuɣal ɣer deffir.

Maca d abrid n umezruy kan i yessuffuɣen ; ass-a izmer ad yanef i ubrid n tḥila, ad ibedd d adabu azzayri, mačči d tamhersa, mačči d aqeddac n igelliden n petro-dollars n timura taârabin.

Taneflit/développement akked tgemmi n tutlayt tamaziɣt akken ad d-teddukel ugar, ad tezdi si leqrun n beṭṭu si tmurt ɣer tayeḍ n tmura n Tamazɣa (Merruk, Lezzayer, Tunes, Libya, Maser, Mali, Niger, Muritanya…), iban ubrid-is : d tiwizi n imussnawen n yal tamurt akken ad d-sdukklen ifurkan iddan deg ubrid-nsen acḥal d leqrun. Ur illi d awezɣi.

Tidet, di yal tamurt, tamaziɣt tedder akken ddren imezdaɣ-i, tesnerna di yal annar n tudert n yal tamurt. Azdi n tmussni-nni ad yili d agerruj ameqqran i tneflit n tmaziɣt.

Abrid n tneflit illa, ittwassen di tmura n umaḍal di yal annar n tussna : d talalit n ugraw ara yesdukklen imussnawen n yal tamurt ; gan-as isem « laboratoire sans murs » (war tazeqqa), anda zemren imussnawen ad sdukklen amahil-nsen d tifin-nsen, yal yiwen deg wayen issen ugar, syen ad iddukel ad d-ilal umaynut, win ur izmir ad d-issis yiwen kan s yiman-is (3).

Ilmend d tazeqqa ara itezzin am tzizwit tadderɣalt, ad tili d tuddsa tafessast zun d aẓeṭṭa (réseau) ara yezdin, ara yesnernin ayen ilhan kan.  

Ad tekkes akkin tsertit n tḥila.

Ass-a, tisdawiyin ixeddmen deg unnar n tmaziɣt, di tmura n Merruk (IRCAM, …), n Lezzayer (HCA…)… akked tmura n umaḍal (INALCO di Fransa, Aix-en Provence, di Telyan…), amur ameqqran n imussnawen myussanen, illa wassaɣ gar-asen di yal annar n tussna n linguistique d wayen nniḍen. D ayen ilhan, issefk ad innerni.

Maca, d yiwen wudem kan n tneflit.

Issefk ad d-tlal tuddsa tameqqrant, tin ara yesduklen (convergence) ayen d-ittnulfun di yal tamurt tamaziɣt, akken taggara ad d-ilal usalu ara yesduklen ɣer tlalit n tmaziɣt tatrart ; mačči yal tamurt ad tkerrez deg ubrid-is.

Talalit n tkadimit n Tamazɣa n tamaziɣt ad tesdukkel timura deg ubrid ilhan, akken ad kksen iserdasen ibedden ass-a s ibeckiḍen-nsen, si yal tama n tlisa gar tmura. Deg umkan-nsen, ad bedden, ad ddun akka d wakka yimussnawen n tmaziɣt, war tilas.

Tadukli deg usalu n tneflit n tmaziɣt ur tezmir ad tili d afud i tsertit n « souveraineté nationale !». 

Timura n Tamazɣa di tazwara llant d yiwet tmurt, ɣas ass-a kkant-d tlisa gar-asent ; d tasertit n tdukli, asurif asurif, ara tent-izdin azekka. Amedya n Almanya n wagmuḍ (RDA) akked Almanya n utaram (RFA) ittwassen : bḍant acḥal, taggara zdint d yiwet tmurt di 1990.

Tamurt n Lezzayer tuɣ tanemmast n Tamazɣa. D nettat kan i izemren ad teldi abrid n tdukli i bennu n tsertit tamaynut, tin ara yezwiren deg unnar n tutlayt tamaziɣt.

S tlalit n tkadimit n Tamazɣa n tutlayt tamaziɣt, ad tbeddel abrid i umezruy n beṭṭu i yeddan si leqrun ineggura.

Ur illi d awezɣi. Adabu n Lezzayer izwar yakan deg ubrid-nni s tlalit n ugraw n imussnawen n umezruy akked tmurt n Fransa, di ddra n umezruy n temhersa n Fransa di tmurt n Lezzayer (commission mixte algéro-française (4)). ɣas mazal llan wuguren, d abrid iwatan akken ad ters talwit.

Talalit n takadimit n Tamazɣa n tutlayt tamaziɣt ad tessihrew abrid-nni n tegmat gar tmura-nneɣ, acku deg uẓar d yiwet tmurt.

Aumer U Lamara

Timerna / Notes :

1. Akken illa wawal si zik : « taseṭṭa ur nerri tili, a war tili ».

2. L’Académie algérienne de la langue amazighe (Takadimit Tazzayrit n Tutlayt Tamaziɣt), fondée et officialisée le 27 décembe 2017, est une institution algérienne dont la fonction est de normaliser et de perfectionner le tamaziɣt.

L’académie est présidée par Mohamed Djellaoui, doyen de la faculté des langues et lettres de l’université de Bouira et chercheur en langue et littérature amazighes.

Le président de la République algérienne Abdellaziz Bouteflika devant le Conseil des ministres réuni le 27 décembre 2017, avait mandaté son Premier ministre Ahmed Ouyahia afin d’appliquer les directives émises. C’est ainsi qu’Ahmed Ouyahia avait réuni et présidé un conseil interministériel le 8 janvier 2018 consacré à la dynamisation de l’enseignement du Tamazight et à la préparation du projet de loi organique portant création d’une Académie algérienne de la langue amazighe…. (wikipédia)

3. Amedyaz inna : « teddukel tcemlit, adrar ad t-refden » (Idir).

4. Commission mixte algéro-française, chargée du travail de mémoire sur la colonisation française créée en 2023 (libération de toutes les archives en rapport avec la période coloniale française en Algérie depuis 1830 jusqu’à 1962).

LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles

Commentaires récents