19 février 2025
spot_img
AccueilIdéeTisenselmit i d nnger-nneɣ

Tisenselmit i d nnger-nneɣ

Timetti taqbaylit am tiyaḍ, yettaweḍ-itt-id wayen yelhan d wayen n diri. Timetti-nneɣ ma tebɣa tudert iwwi-d fell-as ad tefren seg wayen i tt-id yettawḍen. Ad tawi lḥebb ad  teǧǧ akerfa . Iwwi-d fell-as ad teṭṭef deg wayen tesɛa yufrar ad teṭṭeger tisugar. Ulac timetti ur nbeddel ara udem, aya ulac fell-as. Ur ilaq ara kan ubeddel i d igellun s nnger.

Timetti taqbaylit am tiyaḍ ttawḍent-tt-id tidyulujiyin ta deffir ta, ta tekkat ad tleqqem tayeḍ. Aya am wanda nniḍen merra, yal agdud yekkat ad yerkeḍ wayeḍ, yal tamurt tekkat ad tejbed amrar ad tessiwseɛ tilisa-s. Akka i tebna ddunit, ur yelli umaynut deg waya. Nekni s wid akka ur nelli, neɣ nella amzun akken ur nelli, nugad azekka-nneɣ gar iwaɣezniwen i ɣ-d yezzin.

Nekni s Yimaziɣen seg wacḥal n zzman-aya ur nexbic ur nkerrec, nessendi aɛrur-nneɣ i uɛekkaz. Ala win i ɣ-iḍurren, ulac lmeḥna i ɣ-izglen, nuɣal d axeṛciw kcem teffɣeḍ! Seg wasmi i yeɣli Yugurten d nekni seddaw uḍar ucengu i nella! Dɣa wissen amek almi i d negra nedder ar tura! Aya a t-nernu ar lɛaǧayeb n ddunit.  

Ihi, iwakken timetti tabqaylit ad d-tegri i lebda, iwwi-d fell-as ad tḥareb ɣef wayen i s-d yeqqimen d agerruj. Ilaq ad d-tekker si tguni, ad d-telhu d yiman-is. Mačči win i s-d yewten ṭṭbel a s-tekker i ccḍeḥ, mačči win i s-d yewwin kra n tikti ad tt-yeẓẓu deg-s. Di yiwet n tallit, teqbel ula d win i d yusan akken s teɣyult terra-t d aqerruy fell-as !

Ass-a mačči am yiḍelli, tura win yeccḍen dayen yegrareb yečča-t yeɣzer. Ticki ara nwali tikli n tmetti-nneɣ iwwi-d fell-aɣ a nesteqsi: wissen ma tfaq ? Wissen ma tuki s tidyulujit tisenselmit i s-d yekkan swadda sufella? Win yerran ccɣel-a d aweɛni yeɣleḍ.  

- Advertisement -

Lhem n Yimaziɣen ass-a yugar merra wid iɛeddan. Yuɛer leḥsab i tifin. Tewweḍ-d tidyulujit tisenselmit  i yenfufden akk deg umaḍal, attan tewwet icc-is di yal taddart!  Iqqim-aɣ-d kan ma nezmer a s-neg agadir, a s-d naf ddwa i waṭṭan-a, a t-nerr berra i wemnaṛ neɣ a nefk mayna.

Abrid i d tewwi akka tisenselmit ur yessuffuɣ ara, ad yeglu yes-neɣ. A ɣ-temḥeq, qwan ifadden-is. Ula d timura iǧehden, am Franṣa, Legniz d Biljik… ɛewqen deg-s! Ansi i s-kkan d asawen, ǧǧan-tt tettnerni kan, tettali am temtunt. ɣas  akka ttaɛraḍen akk a s-gen tilist, ran akk a tt-kksen, maca ẓran ad ɛnun tasna n warẓaẓen, ẓran ad awḍen idammen ar ddayer uɛudiw! Ihi attan tenxeṛ teqqim. Yal wa yettnadi tifrat, wissen ma tella yakan!

Tamurt n Leqbayel am tid nniḍen merra, temttuttel-as temsalt n ddin, qrib a tt-id taweḍ ar txennaqt. D igiman iseggasen-aya mi d tewweḍ tdiyanit taɛebṛanit ar Tferka Ugafa, rnant-id tiyaḍ. D leqrun-aya imezwura-nneɣ werǧin ttun neɣ ǧǧan agama d Iɛessasen s wayes i ttamnen. Tura, nugad s kra din a t-yawi waḍu.

Askasi ɣef ddin yella-d acḥal aya di tmura yettqeddmen, ula ar ɣur-neɣ nesqerdec timsal. Mazal askasi yettkemmil ar iḍ-a. Gar iseqsiyen i tezzin tennḍen ad d-naf isental-a: Imdanen ma yella ḥwajen ddin i wakken ad tseggem tmetti-nsen neɣ tezmer tmetti ad tseggem mebla ma yella sbedden-tt ɣef tdiyanit bu yiwet n tṛebbanit ?

Amdan iseggmen, i d ttawin d amedya yelhan ɣas ur yelli seg wid yumnen neɣ ala win yewwin abrid n ddin i yellan iseggem ? Tadiyanit akken tebɣu tili trennu-d ayen yelhan i tmetti neɣ xaṭi?… Isteqsiyen-a acḥal d isaragen d temliliyin i d yellan, acḥal n yedlisen i d yeffɣen mazal ur tefri. Ugaɣ ur tferru! Nezmer kan ad d-nini, timura yeddan ar zzat di tmusni, anda tadamsa-nsent tettnerni tettekkes amdan si lḥif, yeɣra, yečča yerwa, timura-ya ur d lhint d ddin, neɣ ɣas ma sɛan-t ur yeṭṭif amkan meqqren, yiwen ur s-igi ccan, d akabar, d awanek neɣ d timetti s timmad-is. Ddin-nni-nsen yedda akken i yeddan waman. Xdem-as aǧyuṛnamintu.

Tazɣent attan di tmura yemremden ladɣa tinselmin. Timura anda akken rran tineslemt i d ajgu alemmas n tmurt. Di tmura-ayi teddez tebrez, ifuk wawal, ur yezmir yiwen neɣ ugraw imusnawen n ddin ad d-inin dayen tewweḍ-d teswiɛt ula d nekni a nexdem aǧyuṛnamintu. Anwa ara s-yinin i yizem ifuḥ yimi-k? S kra n win i iɛerḍen ad d-yini kra yufeg-as uqerruy!  

Timura yettqeddmen, zemrent, ahat, a s-d afen tifrat i tisenselmit. Acku tawaɣit-a werɛad i tger mliḥ iẓuran. Aɣbel ameqqran atan ɣur-neɣ. Isalafiyen… d wat icumar s umata, tineslemt-nsen d tasertant, tger iẓuran, tekcem tidmi n yal Amaziɣ, tewweḍ ula s Itergiyen, wama Arifi d Weqbayli medden akk ẓran yuɣal ubernus d aqendur d lfista sufella!  Ilaq a neḥṣu tisenselmit tebna ɣef nnger-nneɣ! Anda tewweḍ tsertit-nsen yewweḍ waṭṭan ur nesɛi ddwa win akken igellun s bab-is. Anda ṭṭfen adabu truḥ tudert, si ṭlam ar ṭlam, tamuḥqranit terra tili, tadiktaturit tebna axxam ifuk.  

Nesla, neẓra aɣbel atan di tmurt-nneɣ! Nekni nettenququl seg zik, yeshel fell-aɣ dakken a ɣ-yeddem waḍu-nsen. Ass-a Isalafiyen bdan ttbeddilen udem i tmetti-nneɣ taqbaylit akken i t-beddlen anda nniḍen! Kecmen mačči kan anda keččmen waman n luḍu. Seddayen timetti akken bɣan.

Reṣṣan tiktiwin tiwahabiyin deg watṭas n YeQbayliyen, di teswiɛt anda Agellid n Sɛudi Muḥemmed Ben Salman yebda afras di twahabit-nnsen, ma d wid nneɣ ass-a i s-d stufan a s-bnun lsas. Ulac taluft i yeǧgan. Snulfan-d tamḍelt tajdiṭ, zwaǧ ajdid, rran llebsa tafɣanit neɣ taɛrabt d ccan, tutlayt taɛrabt teqqel d zzux… S kra yellan n Tferka Ugafa rran-t d leḥram neɣ d aweɛni. Lḥasun akka i tḍerru d yegduden ur nesɛi awanek win akken ara sen-yegren leɛnaya.

Anda teẓẓa tneslemt acḥal n leqrun-aya abrid ar tisenselmit d aslaf kan, yeshel waggaḍ, d tiqenṭert kan ara tzegreḍ. Nettwali yal ass acerrig amek i yettimɣur. IQbayliyen, IRifiyen… zeggren ar tisenselmit. Yal ass yettnerni umur n isenselmen, ikkes-asen ukukru. Ma d nekni nekukra a ɣ-rren azekka d aẓekka, nettawi kan lewhi s wallen! Tuɛer tyita mi ara d- tekk seg wayla-k, tiyita ar weɛrur ur tesɛi lemneɛ.

Abrid-a i d wwin akka, iban anda yessuffuɣ. A ɣ-rnun ar yegduden i d-yezzin i yil Agrakal, yeqqim-d ala yisem-nsen. Negren, yal wa d acu i d sebba. Ma d nekni iban d asɛurbeb d tisenselmit  ara yeglun yes-neɣ.

Acku iɛeggalen-is bdan ttalin takeddant takeddant, ur d-yeqqim waṭas akken ad d-awḍen miḥlal. Ur xuṣṣen di kra, adabu n Lezzayer yettak-asen afud, dduklen gren-as irebbi i tegmat, ur d yeqqim ara xilla ad gren taccuyt lwaḥid, d nekni i d-imensi-nsen.  

Isenselmen beddlen-as udem i tmetti-nneɣ. Acku afrag i s-nexdem yehruri, faqqen yesɛa iɣisi. Akken i s-qqaren: tareggeɣt seg-wen ay isɣaren. Ad twehmeḍ amek i nella d wamek i neqqel!  Amek akka Leqbayel i yeṭṭfen tasawent i irebraben isenselmen deg yiseggasen n ttesɛin, anda akken ttafgen iqerray am yiḍ am uzal, ur ugaden ara, qumṛen-ten, ass-a, beddlen, gren-as irebbi i tsertit-nsen!  

Timetti taqbaylit am tid i s-d yezzin, a tent-yawi uḥemmal n tisenselmit. Isax-d ɣef yal tamdint, yekcem yal taddart, yewweḍ yal tawacult. Ulac amgired gar lǧameɛ d berra, ameslay ala ɣef leḥlal d leḥram. Tiktiwin iwumi ara tselleḍ d timeqqranin, snernayent di tmusni. Hatenta-d tid i imucaɛen : amek ma ad ǧǧen acamar d cclaɣem neɣ ad kksen cclaɣem ad ǧǧen acamar. Aserwal ma ad d-yaweḍ ar tewleẓẓit neɣ xaṭi.

Anda ara d-aɣen lemsek ajdid.  Ma d lḥijab dayen ifuk fell-as umeslay, i ilaqen ad ibin seg tmeṭṭut, ma tetteffeɣ, ala udem-is, qrib ad d-inin ala allen-is…  Ad twehmeḍ amek i nteddu ar deffir! Iwahabiyen di Sɛudi bdan ttakin-d, ṭṭfen abrid yessuffuɣen, gezmen-tt di rray tisenselmit tesderɣil, tettarra ar deffir. Ma d wid-nneɣ tura i yettqebbilen ar ɣur-s, ṭṭfen-tt s ccuq. Ttɛennin yal ass akken ad kkin di Lxalifa ara d-yawḍen! Reffden urawen-nsen ar igenni akken ad-yaweḍ Lmehdi amsellek, ugaɣ ran ad d-uɣalen am Ifaṭimiyen.  Anwa i d abrid ay abrid! Amek ara nexdem i uḥemmal-a i qrib ad d-yawḍen ar txennaqt? Ma nefka mayna amek ara ɣ-teḍru ?  

Igduden i d yezzin i yil Agrakal tuget deg-sen sɛan awanek ara d-igen agadir i uḥemmal n tisenselmit. Sɛan allalen s wacu ara t-qablen am tesdawiyin, aggagen, taɣamsa, idrimen, ula d iɣil zemren-as.

Tawaɣit d nekni, ifassen d ilmawen, ulac tadrimt ulac iɣil, ulac amḥaddi… Maɛna akken qqaren imezwura-nneɣ : ur d-yettak lehlak alama yefka-d sellak. Nesɛa ttawil ula d nekni. Ahat ttawil-a  ad ibin i kra meẓẓiy neɣ lewjeh-is ur yessawaḍ ara ar lebɛid. Maca ɣas meẓẓiy yezmer a ɣ-d isellek.  A ɣ-d yekkes seg tuccar n isenselmen. Ttawil-a gar ifassen-nneɣ i yella, yerna ur yeɛriq i yiwen.

Isenselmen nessen-iten, ula d nutni sɛan iɣisi. Tiyita i ttagaden d tinna mi ara ten-tewḍeḍ s wayla-nsen, s ddin ay ssexdamen. Ihi ttawil d wa: a sen-weddef tineslemt taṣufit i yellan seg leqren wis tmenṭac di tmetti taqbaylit. Tinna akken i yesxedmen imezwura-nneɣ uqbel tasertit di ddin i d yebdan ɣur-neɣ seg yiseggasen n sebɛin, i d yeffɣen ɛinani deg yiseggasen n ttesɛin. Tineslemt-a n Leqbayel tettwassen s yisem tareḥmanit. Mazal-itt tedder.

Llan akka kra tura seg wid-nneɣ mi ara-d nebder isem-a n treḥmanit, yal wa ad yeṭṭef aqerruy-is, ad yerwel, ad yewhem. A k-d yini amek akka, a qessam n lazraq, medden teddun ar zzat nekni mazal nessaram ad d-nessekfel tiqdimin yeqqnen ar ddin, ar tid yerkan! A k-t-id yini s tuzert n wudem, timɛemmeṛt n zik neɣ n tura d yiwet-is, ccix n lǧameɛ n zik neɣ n tura d yiwen-is, yak di yiwet n tala yakk i d ttagmen, yak ma d Leqran d yiwen ?

Aya tella deg-s cwiṭ n tidet, maca amazun akken ur zrin ara yak yal timetti tuḥwaj ddin. Askasi i izemren ad d-yili: anta timetti, anwa ddin, amek ara yettwasemres, iswi n ddin di tmetti… Nessexlaḍ timsal gar wemdan i izemren ad yidir mebla ma yumen akked tmetti s umata. Yerna a wi yufan wid akka iwumi yeḥṣel wexlul di lɣiḍa a ɣ-d afen tifrat.

Neẓra yakk timetti taqbaylit acḥal n leqrun-aya mi terra ddhen-is ar ddin, mačči ass-a ara t-terr di ṭṭerf. Timetti n wass-a yak nettwali merra yenta yicc-is di ddin n lislam. Yeqqim-d kan d acu ara nexdem akken ur tettruḥ ara srid ar tisenselmit. Ihi i wakken ur tettarra ara targa ar tisenselmit ad nuɣal ar webrid i ḍeffren imezwura-nneɣ n lqern wis tmenṭac. Imiren-nni Leqbayel wwin-d amaynut.

Amaynut d abrid i d yewwi Ɛebderreḥman Ugectul i yettwasnen s yisem n Ɛebderraḥman Bu Qebṛin, d wid akk i d-yernan deffir-s. Lislam i yesxedmen imiren d aṣufi yemgared ɣef lislam i yessexdamen di temnaḍin nniḍen. Tikti tamezwarut n treḥmanit tebna ɣef yedles n Leqbayel. D taqbaylit i yezwaren.

D taqbaylit i d tigejdit n tmetti. Tṭfen di tsirin n Leqbayel, ur nkiṛen ara tameslayt-nsen, ur d wwiten ara deg yiɛessasen-nsen i d yekkan seg ugama, yal taɣawsa tesɛa azal-is. D tajmeɛt i iferrun timsal-nsen. Ayen ara-d yasen d aberrani ma yelha a t-awin ma dirit a t-rren ansi yebɣu yekk-d, ur d-ikeččem timetti. Imdebbren ttbeddayen-d s tefranin, win yeccḍen ad yettwikkes.

Ddin-nsen fessus, ma yella ɣef win i d yusa ẓẓay ad yaɣ abrid nniḍen… anect-a di Fransa gan-as isem d lsas deg useggas 1905, qqaren-as: La laïcité. Ar imezwura-nneɣ tikti-ayi tella tettwasemras d acu ur s-fkin ara kan isem.  Akka i tedda tmurt n Leqbayel s treḥmanit azal n leqren d uzgen.  

Ass-a timetti n Leqbayel tbeddel. Tareḥmanit n leqren wis tmenṭac ahat ur twulem ara di kullec, yewwi-d a tt-nerr d tatrart. Anda txus a tt-nleqqem. A neqqim d Leqbayel d Imaziɣen n Tferka Ugafa, yekkin, ara yekkin deg yil Agrakal, ur nqebbel a nili d irbiben ɣef yiwen. Ugaɣ ala abrid-a ara yesxerben tirga i isenselmen. A sen-neqqel d tiẓẓit di tgerjumt-nsen.   

Iwwi-d fell-aɣ a nkemmel a nebnu timetti-nneɣ  ɣef teqbaylit s teqbaylit ugar n leqren wis tmenṭac. Ma yella di tallit-nni n Ugectul neɣ n Ccix Aḥeddad aselmed yella-d s taɛrabt tura ad yili s teqbaylit, yerna d nettat ara yilin d ajgu alemmas n uselmed. Tideyaniyin nniḍen ad d-ilint, d azref i yal amdan ad yamen s tin yebɣa neɣ ur yettamen ara yakk yes-sent. S kra n tmesgida ara yilin, d tineslemt, d tamasiḥit… ad teɛmer-itt teqbaylit d nettat ara yettwiqeddsen. 

Liman deg wul, mačči d asexdem n tasertit deg ddin. Ass-a ilaq a nernu isem n tlayisitit (alayiki) ar umawal-nneɣ mebla akukru. Izerfan n tmeṭṭut d wergaz ur ttemgaraden ad ilin d yiwen-nsen.

Ulac miḥyaf di tmetti. Tilelliyin akken ma llant d tamurt n Leqbayel ara yuɣalen d axxam-nsent. Ahat s wakka ara nerr lebla n tisenselmit berra i wemnaṛ. Iḍul s anda ara nruḥ, meɛna iḍul daɣen s wansi i d nekka.

Farid Benmokhtar

Aselmad n tutlayt d yedles amazigh di tesdawit Paris VIII

3 Commentaires

  1. « ma tebɣa tudert iwwi-d fell-as ad tefren seg wayen i tt-id yettawḍen »; illa w-anect-a, maca ag ferrnen d wid is3an ifadden frin, serrhen.
    Ma yella twalam, seg asmi twaqqnen ifadden-negh (seg iseggasen 1850 – 1870), tucta 3emmal trennu tettnernu. Fihel ma nvedredd taksert nugh seg 62 ar ass-a.
    Zik tajma3t, tafamilt, imusnawen, … ulama d tafellaht – tadamsa – d nutni ig-refden tamurt; d nutni ig-fernen a-y-ilhan seg dir. Seg asmi ighli zzarv, yal t-agvayli-t itt-3ummu akken yufa, negh akken issen.
    Aghvel negh d « la souverainté » i nesruh. Tifrat attan deg souveraineté. Ma yella tefkitt mmik/illik i wemcum ad tirebbi, ad tissgher, ivan lhal ad tid-ireebi mgal-ik. Skud ur nes3’ara rray ghef ayen igh-icqan, tikli gher deffir ad tkemmel.

  2. Lavage de cerveaux et création de cauchemards pour les pauvres enfants !

    Savent ils que même dans le pays ou Mohamed est né, le pays de la kaaba, ils ne font pas de telles sottises ?
    Savent ils que l’Arabie Saoudite est en train d’embrasser les sciences et les technologies de pointe et veut rattraper le temps perdu ?
    Mais ces bambins ne sont pas leurs filles et leurs fils qui étudient soit a l’étranger ou au lycée francais d’alger.

LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles

Commentaires récents