18 avril 2024
spot_img
AccueilPolitiqueYennayer/yennar, d ass n "les indigènes" ?

Yennayer/yennar, d ass n « les indigènes » ?

Tamazgha
Tamazgha

Akka i yas-gan isem i yennar, ad yili d ass n Imaziɣen-nni yellan zik, maca ass-a negren, iqqim-d kan yisem-nsen i d-ikkan si ‘’lǧahiliya’’.

Ma d ass-a, 45 imelyunen n imezdaɣ n tmurt n Lezzayer wellan d Aâraben-inselmen, « lḥemdu lillah ! », s lberhan n Ahmed Taleb Ibrahimi (1) akked wid iddan deg ubrid-is !

Yennar, gan-as akustim am « Ass agraɣlan n tmeṭṭut » (Journée internationale de la femme); mi yeɣli yiṭij, d tameddit, tameṭṭut-nni ad tekcem tanwalt… kfan izerfan !

Wid i yesbedden yennayer « fête nationale chomée et payée » di 2017, ẓran ayen i gan. Mačci d lxir i deg-sen, zun kksen calwaw zdat wallen, tamurt n Lezzayer ad tbedd d tamaziɣt deg ubrid n umezruy n nnig 50 leqrun. Taḥilett tban am uzal, am tedyant-nni n « tamaziɣt d tutlayt tunsibt » (tamaziɣt langue officielle… facultative).

Iswi n udabu i d-ilulen di Wejda ur ibeddel si tazwara-s : ad iwwet s yal takerkast akken ad iqqen, syen ad yerẓ amussu amaziɣ. D urar kan i ibeddlen : si 1962 d nnker n tmaziɣt akked leḥbas i yimeɣnasen n tmaziɣt, tura d tiḥila akked leḥbas i yimeɣnasen.

- Advertisement -

Tawaɣit yiwet, yennayer 2023 ad yili kan d tazwayt n tqesrit akked umeddeḥ (folklorisation à outrance), di yal amkan, s ufus n udabu, zdat tiṭ n udabu.

Ayen ibeddlen deg ubrid n udabu, d awal/discours swayes iqubel tamurt tamaziɣt.

Iḍelli d tasertit n tegrawla deg unnar n tiers-mondisme akked socialisme, anda ulac amkan i yidles n tmurt, i tutlayin n tmurt, zun d ayen i ǧǧan wussan/’’archaïsmes contre-révolutionnaires’’.

Ass-a, d tasuddest/stratégie ibnan ɣef tinneslemt timeṭṭurfit/islamisme, ɣef sin wudmawen :

  1. Tamurt tura d taârabt-tinneslemt, tbeddel tutlayt, tbeddel aẓar, tedwel d tagejdit n ugraw aârab (ligue arabe). D tamuɣli-nni n ‘’grand remplacement’’ n Urupa i semrasen di Lezzayer.
  2. Ad ittwakkes wazal i wayen illan d amaziɣ, s tiṭ n ddin : ayen illan d taârabt-tinneslemt d leḥlal, ayen illan d amaziɣ d leḥram. Ulac talast deg ubrid n nnker, ma ur d-ibedd ufrag zdat-nsen ; ass-a d « yennayer ḥaram », azekka d « tutlayt tamaziɣt ḥaram », akkin d « yal win/tin ineṭqen d amaziɣ ḥaram, ad iffeɣ tamurt ».

Syin ɣer zdat, ad gen tiqwirin d-ifergen, « les réserves amazighs », am akken gan Imarikaniyen/USA i yimezdaɣ imezwura n tmurt (Apaches, Cheyennes, Dakota, Sioux, …), wid d-iqqimen d imedduren deffir ṭṭrad ameqqran i yasen-gan s lmatrayuz tameqqrant n jiniral George Armstrong Custer (2).

Anwa i d axsim-nneɣ, Ansi d-tekka tyita ?

Tamezwarut, ur tezmir ad aɣ-d-taweḍ tyita, ma ulac afus deg-nneɣ. Ass-a am yiḍelli, d Izzayriyen (am wid issawalen darǧa, am wid issawalen tamaziɣt) i ikecmen d ixuniyen n tsertit iddan mgal tamurt-nneɣ.

Iswi n wid ikkaten ass-a ad snegren Tamazɣa (nutni gan-as-d ismawen si yal tama : El Meɣreb el Aqsa, Camal Ifriqya, Maghreb, …) teddukel tikli-nsen akken ad bḍun qbel tamurt d iḥricen, ad tegzer, syen ad kecmen annar.

D tasuddest tampiryalit/stratégie impérialiste ibnan ɣef yal asafar ad d-ittwakksen si tmura n Tamazɣa : pétrole, ureɣ, nikel, akal ufrin/terres rares… akken daɣ ad yimɣur ccan n ‘’la nation arabe’’. Tasekkurt timellalin i nutni !

Wid icudden arkasen deg ubrid-a gan-asen isem : d Qatar, Emirates, Saâudya, … s ufus n yal adabu n Tamazɣa.

Ɣas tella temsizzelt gar-asen, llant tismin, maca bḍant tamurt-nneɣ qbel ad d-kecmen deg ubrid n « el futuḥat » tamaynut. Di yal tamurt n Tamazɣa, ddan-as akken ddan waman, s leḥder kan, s tiḥḥerci :

Libya tebḍa ɣef sin, Qatar akked Emirates ṭṭfen azgen n wagmuḍ (Cyrénaïque) ; d nutni i iḥekmen di tiɣremt n Benghazi, seqdacen jiniral Haftar.

Di Tunes, kecmen annar n tsertit s ufus n ukabar Ennahḍa, jebbden tisɣar akka neɣ akkin akken ad smilen adabu ɣer ubrid-nsen. Di tsuddest-nsen, teddukel tsertit, asekkak/corruption akked tekriṭ/violence. Anwa i yenɣan Chokri Belaid di Tunes di 2013 (3) ?

Di Merruk, kecmen aguns si tallit n Ḥsen II, sersen iḍarren-nsen, kecmen tasuddest tameqqrant i d-iglan Israël. Igelliden n wagmuḍ aârab ur ttaken afus deg yiwen illan nsen,  Muḥemmed VI, d yiwen-nsen, zun d « el amir ur mu’minin ».

Di Lezzayer kecmen-d annar deg iseggasen n 1990, kkaten akka, kkaten akkin, s tbalizin n dollars i wid illan deg udabu (anda llan iqulab n wureɣ i d-iṭṭef Ahmed Uyeḥya?), daɣ i wid n GIA i yellan d irebraben deg idurar. Di tama nniḍen snekren amennuɣ, neɣ smentgen-t ddaw ufus, di teɣzut n Tamẓabt, gar Imzabiyen akked Waâraben Caâmba n Metlili, akken taggara ad tebḍu tmurt (éclatement, sécession), ad d-ilal ‘’lxalifa n taârabt-tinneslemt’’, ad iṭṭef inan/lebyur n pétrole akked lgaz n temnaṭ-nni.

Di tmurt n Leqbayel/Kabylie, adabu ismentig irennu, s iɣallen n srabes akked BRI, akken ad d-islal tarebrabt ur nelli (s yisem n MAK neɣ s yisem nniḍen), akken taggara ad d-ikker umussu ara yewwten ad iffeɣ si ttufiq n Lezzayer. D win i d iswi i ggunin wid d-iqqimen akkin, deffir yiɣil, akken ad d-kecmen annar deg iceqfan n tmurt (éclatement, sécessions en cascade…).

Anwa izemren ad ittu inig-nni n Ahmed Gaïd Salah ɣer tmurt n Emirates di tnemmast n Hirak/Tanekra ; mi d-iwella, igdel annay amaziɣ deg wakal amaziɣ ?

Ulac din ccek, wessan-t-id, iga am akken i yas d-nnan ad yeg. Ma yella win igan ccek, ad iẓer ayen iḍran ussan-a di Palestine (Ramallah) : Netanyanu igdel annay n Palestine di tmurt n Palestine. D tasertit izdin akked tin n igelliden n pétrole si mi fran akked Israël : fran fell-as, issefk Palestine ad tenger wakali.

Illa wawal n zik : « siweḍ akeddab ar tabburt ».

Ma yella adabu n tmurt n Lezzayer d ilelli, s tidett mačči d aqeddac n igelliden n wagmuḍ, wid-nni i yesedduyen tasertit-nsen deg ubrid n beṭṭu n tmura n Tamazɣa (éclatement, affaiblissement), issefk ad d-yefk azamul amezwaru i Izzayriyen : ad isbedd annay amaziɣ, ad irrefref nnig yal lkazirna n tmurt n Lezzayer.

Ass-nni ad namen…

Aumer U Lamara

Timerna / Notes :

1) « Nous sommes des Berbères, l’islam nous a plus ou moins arabisés […] l’erreur est d’avoir occulté la dimension berbère » Ahmed Taleb Ibrahimi, interview RFI, 2004.

2) George Armstrong Custer est un général de cavalerie américain (1839-1876). Célèbre pour ses exploits durant la guerre de Sécession, il est en outre l’une des principales figures américaines des guerres indiennes du XIXe siècle. Il est tué lors de la bataille de Little Bighorn durant laquelle ses troupes sont défaites par une coalition de tribus indiennes.

3) Chokri Belaïd, né le 26 novembre 1964 à Djebel Jelloud et assassiné le 6 février 2013 à El Menzah VI, est un homme politique et avocat tunisien. Son assassinat provoque des manifestations violentes et la plus grave crise gouvernementale depuis la révolution de 2011.

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles

Commentaires récents

Kichi Duoduma on Sisyphe, c’est nous ! 
Kichi Duoduma on Sisyphe, c’est nous ! 
Kichi Duoduma on Sisyphe, c’est nous ! 
Kichi Duoduma on Sisyphe, c’est nous !