Awal ittawi-d wayeḍ. Kkreɣ niqal ad d-awiɣ dagi yiwet teqsiṭ, armi yi-d-ismekti dɣa d win i yi-tt-isḥefḍen ass amezwaru : Jeddi, ad as-yaâfu Rebbi. Immut ad yili tura kter useggas-ayagi. Netta, isem-is s tidet Lḥusin at Ḥemmu.

Lamaâna medden akk qqaren-as « Jeddi ». Seg wasmi yas-d-cfiɣ, ad ilin tlatin n sna-ayagi, armi d asmi yemmut, illa ttaken-as medden meyyat sna di laâmer-is. Netta, ladɣa ad ilfu, ilindi kan mi yemmut ara yaweḍ meyyat sna neɣ yaâdda cwiṭ.

Téléchargez Tasuqilt sur Smartphone Android ou iOS ici : https://tasuqilt.com/appmobile.html

Walakin d laâǧayeb, deg wasmi t-id-sawḍeɣ armi d ass aneggaru, illa ssifa-s yiwet ; ur izad ur inɣis, ama di ccib ama deg ukmac, ama di kennu n taârurt. Tabaɛ, ur izmir ḥed ad yini ma icab neɣ ala ; ma mellul ccaâr-is neɣ berrik, imi ula d yiwen wanẓad ur t-isɛi, ama deg uqerru, ama deg uqadum. Ittban kan d amɣar ur ẓriɣ amek akken : s tuɣmas, ur as-d-teqqim yiwet, dɣa aɣesmar-is n wadda, tiswiɛin nniḍen issawaḍ-it armi d allen-is, ladɣa mara iteffeẓ, neɣ mara yettaḍsa, s taḍsa-nni ur isɛi ḥed ala netta, s uksum i yas-ifuken akk deg udem-is, armi ur as-d-iqqim ala aglim, armi, lḥasun, ula d iɣsan n uqadum-is ad as-tiniḍ ulac-iten deg wakken-nni aâni… leqqaq-it neɣ ur ẓriɣ amek. Aâni, simal ittimɣur bnadem, simal yettemcabi ɣer llufan. Jeddi yagi ladɣa, ixulef s yiwet : armi d taswiɛt deg issuffeɣ rruḥ, taḍsa ur texḍi udem-is. Asmi mazal seḥḥant wallen-is ladɣa, deg wakken ḥercent, ukint, ad as-tiniḍ heddrent-d. Ma d laâwam-agi ineggura, tuli-tent temlel, ruḥent dreɣlent, susment, am tid immuten, uqbel ad immet netta.

- Publicité -

Lamaâna, ɣas d akken, ɣas d akeckac, d ukmic, d afermac, ɣas iruḥ idderɣel, taârurt-is tekna yakk, Jeddi yeqqim kan d Jeddi : ur texsir ṭṭbiɛa-s, ur inɣis laâqel-is, ur ittu yiwet si tmucuha-nni yakk iččur uqerruy-is. Ma d iẓri, ɣas yettwakkes, yuɣal yuɣ tanumi : iseddaren n uzniq issen-iten adɣaɣ adɣaɣ, imdanen yaâqqel-iten, ur ẓriɣ ma s lexyal neɣ amek. Acḥal d abrid, mara d-aâddiɣ tajmaât, affeɣ-t-id iqqim weḥd-s, uqbel ad sellmeɣ ara yi-d-yini : « laâslama-k a Belaâid », aâni yaâqel-iyi ɣer tikli. Ma yella icukk di bnadem, ur t-yaâqil ara, ur as-ittanef ara ad yaâddi alamma yesteqsa-t : « Anwa wagi ? ». Laâwam-agi ineggura segmi yeḥbes, dayen, iɣimi ines kan ass kamel di tejmaât, yuɣal issedhuy iman-is ula s lmal, ittarra-yas-d s lexbar : ma tesrugmet tfunast neɣ tesbaâbeɛ taɣaṭ, ad ak-yini : « wagi d flan ayagi d-ibran, neɣ ayagi d-inehren ».

Win ara yebɣun ad yeḥseb leḥwayeǧ ittlusu Jeddi, ɣur-s ad yeḥseb alamma d yiwet, ad iḥbes : aqendur faqeṭ, ama d anebdu, ama d ccetwa, ama sbeḥ ama tameddit, illa Jeddi ala deg uqendur ɣef uksum-is. Ur t-issin d aserwal, ur tt-issin d tasedrit, wala d abalṭu, wala d acemmek nniḍen, akken kan t-id-tesɛa yemma-s deg uqendur. Lkettan amellal, dayem ; d azuran, ittages-it s tɣeggaṭ d tahrawant. Segmi ur ittcummu, ur ites dexxan, ur ittawi taxriṭ wala d ayen nniḍen, ula d lǧib ur t-iseɛɛu. Ɣur-s kan, asmi mazal ileḥḥu, ixeddem tafellaḥt, ittaâlliq tajenwit ɣef tɣeggaṭ, irennu tagelzimt ɣef tayet. Ma taggara-ya, ikkes-itent, ittaṭṭaf kan deg ufus-is taseṭṭa n uslen, is iteẓẓaɛ izan.

Ama d anebdu, ama d ccetwa, iḍarren-is ḥafi, aqerruy-is aâryan. Uqbel ad as-tettwakkes tezmert, ulamma yewweḍ yagi d argaz ameqqran, ixeddem tamurt-is, iɛellef, mara d-izzwer tafunast sdat-s, ad yerkeb ɣef uɣyul, ad d-ttbanent taɣmiwin-is aâryan alamma… ttqarib… d anda ur ilaq ara. Lamaâna, ɣas ad as-d-qqarent tlawin : « ɣum iman-ik a Jeddi », netta ur d-icliɛ. Tikwal llant tid iwumi yettarra : « A nnger nkent, amzun ur tessinemt ara dacu i d argaz ! ».

Netta dɣa, s lhedra ihedder aâinani, nebla aḥezzeb, ara t-iḥemmel bnadem. Ama i yergazen, ama i tilawin, ladɣa i temɣarin, ayen i yas-d-inna uqerruy-is, ad t-id-yini. Acḥal d abrid i yas-ḥedreɣ, ad tili tejmaât teččur, ilin din baba-s d mmi-s neɣ d atmaten yettemsetḥin, alamma tesliḍ-as i Jeddi yebra-d i walbaâḍ n wawalen is ara mserwalen akka d wakka. Netta ad as-d-issetbaâ kan taḍsa-nni ines tarqaqt tamectuḥt : hi…hi…hi…hi… !

Walakin, ulac win ara s-iččḥen ; seg wakken ssnen-t akk akken i d ṭṭbiɛa-s, akken i d netta. Tabaɛ, ma d win isâân baba-s neɣ gma-s ara yessetḥi di tejmaât, iwali yella din Jeddi, d leqrar ad ittixxer syin.

Di meyya temsal n Jeddi iwumi i yi-isseḥder Rebbi, cfiɣ ɣef yiwet aṭas ayagi fell-as. 

Yiwen wass, di remḍan, neqqim akka yakk di tejmaât, tameddit, nettraǧu ad idden ccix lmeɣreb. Tajmaât teččur d imeẓyanen, d imeqqranen. Taswiɛt nsell-as i Jeddi : hi…hi…hi…hi…, dɣa medden akk susmen. Neẓra s acu ara d-yini.

– D acu akka a Jeddi ?

– Hi…hi…hi…hi… ! A teḥḥrem ay ass-agi ar rwiɣ taḍsa.

Daɣ, netta ɣur-s, taḍsa ma t-teṭṭef, alamma ttrunt wallen-is am laâwanser. Ad t-twaliḍ la tent-iseffeḍ am win ittrun d imeṭṭi.

– D acu a Jeddi                                                                                                     

Yenna-k :

– Wa deg uzal-nni, sgellin mi d-uliɣ si lexla, ufiɣ-d Malḥa at Ḥemmu la tetečč remḍan ! Hi… ! Hi…!hi… ! Wa ufiɣ-tt-id la tɣeẓẓ lleft ! Hi…! Hi…! Hi… !

Ittaɣ lḥal, a Muḥa at Salaḥ, argaz n Malḥa at Ḥemmu, a din i yella gar-anneɣ, dɣa imir-nni kan, iruḥ s axxam.

Ad iniɣ ccada n Rebbi ma s lebɣuḍ i tt-ixdem Jeddi, lamaâna imi tt-id-inna uqerruy-is, inna-tt-id.

Téléchargez Lmed Taqbaylit ici : https://play.google.com/store/apps/details…

Ayen is ḥemmleɣ Jeddi aṭas aṭas, d lewsaâ n lxaṭer-is, dayen ur nferru. Lketra n yemɣaren nniḍen siwɛiren, neɣ saẓẓayen tiɣimit, neɣ lhedra akked win meẓẓiyen. Wamma netta, win ibɣun iqqim idis-is, ama d aqcic amecṭuḥ, ama d ilemẓi, ama d argaz, ama d tameṭṭut, dayem ad t-tafeḍ yewjed ɣur-s d laâqel-nni, tameslayt-nni iwulmen i win akken i yas-ifkan awal. Ahat ad as-tiniḍ ad ikukru neɣ ad isetḥi ad ihder i yilmeẓyen ɣef telmeẓyin neɣ i telmeẓyin ɣef yelmeẓyen ? Ahat tella tuzyint ara d-yaâddin si tala, ur as-iqqar ara : « Annaɣ a Rebbi, lemmer d iyi-mazal meẓẓiyeɣ ar ad zzenzeɣ fell-am taferka… ». Tin, ad tenneḥcam, ad tt-tefk d tarewla. Ahat yella wass ideg ur d-ittawi ara amennuɣ, neɣ tikwal d amseččew, netta d walbaâḍ di temɣarin-nni iwumi yeqqar « stayet » ? Ad as-yaâfu Rebbi. Llant ladɣa snat neɣ ma tlata di taddart, d netta i d aâzrayen-nsent. Anda i tent-yufa, ama deg uzniq, ama di tejmaât, ama di lexlawi, ad tent-ittabaâ s lhedra, d lemaâni, d lqub, alamma yesselb-itent, issuffeɣ-itent di laâqel-nsent. 

Yinna-k : 

« D nutenti i izerraân ccwal deg yexxamen, d nutenti i ineqqen irgazen s ikaruren d usemser, d waggay seg wa ɣer wa ». Yiwet deg-sent teɣleb akk tiyaḍ. Qqaren-as Juhra at S…, tura temmut ula d nettat, ad as-yaâfu Rebbi, ad tili imir-nni tewweḍ tmanyin n sna. Lamaâna izad deg-s wi izaden di lecɣal i txeddem, di « tiqenṭyar i tbennu », akken iqqar dɣa Jeddi ; tzad, lḥasun, ama s ikaruren, ama s lhedra i wid iwumi ara tebɣu « ad sen-tseḥḥer ». Mara tt-twaliḍ akka, ulac deg-s akk, ad as-tiniḍ « ad suḍeɣ deg-s ad tafeg », lamaâna nettat, si tfednan alamma d aqerru, teččur d taḥraymit. Ad imneɛ Rebbi lmumen, axxam ara tekcem, lacek ad iḍru deg-s kra. Di taddart akk, ulac berru n tmeṭṭut neɣ lemwarba, neɣ ccwal, lḥasun, ideg ur ttikint ara laâmal-is. Is ara k-tennaɣ, d awal aẓidan. Meẓẓi, meqqer, medden akk teqqar-asen « sidi », « sbaḥ lxir a sidi »… « mselxir a sidi »… « laâslama-k a sidi ». Lḥasun, win ur tt-nessin, ad as-yini tagi d lmalayekkat. Ma yella tettwaɣleb deg wawal, neɣ tettwaṭṭef di kra, ad tt-terr sakin i yimeṭṭawen, keč ad as-theddreḍ, nettat ad tebdu asbaɛbaɛ, alamma tessusmeḍ d keč. Nettat anect n lbunya, irnu, segmi yaâwej cwiṭ ufus-is azelmaḍ, si tlalit-is, qqaren-as « m-uxettus », lamaâna, ama s leḥya, ama s lxuf, ladɣa wid ara tt-iḥwiǧen, lketra sawalen-as kan s yisem-is. (Llan wiyaḍ qqaren-as « tasaqyit », aâlaxaṭer, la k-qqaren, asmi d-tlul, sersen-tt imawlan-is i saqya, iḍ kamel, iwakken ad temmet. Iḍ kamel nettat tekkat fell-as lehwa. Azekka-nni sbeḥ afen-tt-id ur tt-yuɣ ur tt-ibli). 

 Téléchargez Issin ici : https://play.google.com/store/apps/details…

Ihi, ass-nni tekka-d « m-uxettus » ur ẓriɣ ansi, taâddi-d di tejmaât, taf-d Jeddi isenned ɣer tulmut ines kan, taseṭṭa n uslen deg ufus-is, la itezzaâ izan. Mbaâid yaâqel-itt :

– Waaa… laâslama-m a Nna Juhra !… (iẓra ulamma iɣleb-itt di laâmer, mara s-yini « Nna », ad tefreḥ). Waaa… laâslama a yell-is n lasel… laâslama a lbaraka !… laâslama, laâslama !

Tamɣart tamcumt tessen Jeddi. Teẓra d netta i d debb-is. Daɣ nettat tewhem, am tin ur numin ara imeẓẓuɣen-is. Iqqim deg-s lferḥ yerra tiqit :

– Ad isellem Reppi tamgerṭ-ik a sidi amaâzuz… iḥrez-ak mmi-k, isseɣzef di laâmer-ik…

– Isseɣzef di laâmer-im a Nna Juhra. Ansi akka d-tekkiḍ ? Ayexti a Nna Juhra, ur ilaq ara ad tettaâttibeḍ akka iman-im, tura meqqreḍ, Llah ibarek.

– Ibarek di tezmer-ik d mmi-k, d uxxam-ik, a sidi Lḥusin. Dacu tebɣiḍ a sidi ? Yak terra tmara. I ma ur lḥiɣ ara, ma ur aâttbeɣ ara, wara yi-aâicen, wara ixedmen fell-i ? Akka i yura Reppi… hi…hi…hi… (tebda la tseffeḍ allen-is, am tin ittrun)… Annaɣ a sidi amaâzuz… ad ak-yefk Reppi seḥḥa d lehna, d sser…

– Ihenni-kem a Nna Juhra. Lamaâna, ala, ala, imeṭṭawen ulayɣer. Ekkes aɣbel i wul-im a yexti. Nniɣ-am ur ttaâttib ara iman-im, ttḥadar cwiṭ iman-im. Nekkni tura meqqer-it. Yiwet temɣart n lbaraka am kem, lukan ad temmteḍ… dɣa texla taddart.

– Uuuuuuk… ! A sidi ucbiḥ, di laânaya-k dɣa ur ttkellix ara, ay asmi ččiɣ imawlan-iw, yiwet am nek, ur tesaâiḍ iwumi lhiɣ. Lemmer d iyi-ikkis Reppi axir.

– Xic ! Xic ! Ya ḥafiḍ, ccada n Rebbi ar t-nniɣ di lɣayeb-im : ar ulac tameṭṭut am kem. Amarezg n uxxam ara kem yesaâun, ula d cciṭan ur t-ikeccem.

Dɣa niqal « m-uxettus » tebda niqal ad tettru s tidet, irna la d-tettqerrib ad teknu ɣef uqerru n Jeddi, ad t-tessuden. Lamaâna Jeddi ikemmel-d :

– Aâlaxater iɛuhed Rebbi cciṭan. Inna-yas : ay axxam ideg tella stut, ur t-kcimeɣ, imi yi-teɣleb taḥraymit.

Sakin lmumen ur iḥedder ara. 

Akken d imi tettaxxer syen « m-uxettus », terra-d s lexbar, am tin iwumi ara ‘’tismiḍ tyita’’, irna tsell-as i Jeddi ifelleq di teḍsa, tezzi-d ɣer-s, tebdu-t :

– Ad inaâl Reppi jedd n babat-nni n babat-nni n babat-nni n baba-k ! A yiwen wuday !!!! Ay amaâfun !!! Ay aqjun ! Ay aqecwal ! A win ara tečč tmes !!…

La treffed kan taâkkazt-is s igenni, imi-s iččur d ileddayen, tacebbubt-is terwi, allen-is ffɣent-d. Lamaâna twala ula d netta yesaâ aâkkaz, lemmer ad d-tqerreb ɣer-s, ad as-yendeh.

Ma d Jeddi, immut ! Immut am asmi ara nemmet, di teḍsa. Irna ikemmel-as i ‘’m-uxettus’’, inɣa-tt akk, mi yerfed abruɛ uqendur-is ad yesfeḍ yis allen-is la yeccercuren, iǧǧa-yas-d akk iman-is aâryan, issaken-as-d akk… ayen illan.

Lamaâna, amer win s-iqqaren dɣa Jeddi ccɣel-is kan d taḍsa akked nnuɛ. Aâlaxater, nniɣ-t-id yagi : mkul taswiɛt yettak-as lkar-is. Ula d urfan, urfan n tidet, ttafen-t ula d netta.

Belaïd At Ali, 

07 / 1946

Timerna/notes :

1. ‘’Stayet’’ : stut (timɣarin issuguten awal, issemsaren, issuguten tiḥila, akked ikaruren…)

2. ‘’Tiqentyar i tbennu’’ : ayen akk i d-tesnulfuy, d assaɣ gar yemdanen, illa neɣ ur illi…

3. Debb-is : d winna kan i t-irnan, i yas-izemren (s wawal neɣ s tummeẓt…) (fr. dominateur, persécuteur)

4. ‘’Lferḥ yerra tiqit’’ : lferḥ ameqqran.

5. Timuzunin (tamuzunt) : idrimen n zik (ancienne pièces de deux sous en bronze).

6. Tabaɛ : d ayen illan, fr. naturellement, pourtant, bien évidemment.

1 COMMENTAIRE

  1. Tudrin-negh d inurar n tlufa, kra sedsayent, kra nniden sruyent… Ad ken ad tifsust tegnitt ghef umdan, yettaf s wacu ara yedhu… Idurar hman deg unebdu, semdit deg tegrest …
    Cwi kan llant akk tkerkas-agi am tigi igh-d-yura be3id At ta3li… S yis-sent ara nwali udem-negh am akken ad nmuqel di lemri…

LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici