Tura d lqern rbaâṭac, yak ? Eh, d tidet. Daɣ netta, welleh ar aɣ-isseḥḍer Rebbi i lecɣal ar dayen kan. Neḥder i… mkul laâǧeb lḥasun. Timacinin ittafgen deg igenni, tid ikeccmen deg waman, d isendyaq ittɣennin, d lexyuḍ ittawin lhedra si tmurt ɣer tayeḍ.
Newweḍ nniɣ-awen, lḥasun, newweḍ ɣer wayen ur ttamnen ara lejdud-nneɣ lemmer d ara d-kkren ad walin, lemmer d ara d-ikker yiwen di lejdud-nni dɣa – lamaâna n widak-nni n zik, zik, widak-nni iḥeḍren i wasmi ineṭṭeq lmal, lehwayec akk heddrent am keč d nek – yaf-d lmal s lekmal yeggugmen neɣ yeskaâwiwen d askaâwew, ar tt-yefk d tarewla, ar tt-yuɣal s aẓekka-s, ar ad yini i lǧiran-is : « ziɣ ddunit simal tettuɣal ɣer deffir ! », neɣ d tuzzya i tetezzi ? Dacu kan, welleh a war nernu rbaâṭac n leqrun nniḍen, a war nettaweḍ ɣer wis meyya di leqrun – ur tt-nessin, ur tt-nelḥiq, ur tt-nwala – taswiɛt-nni ideg ara nsell… i sin yeɣyal ttemyehdaren !
Akken yas-qqaren Irumyen : « ur illi wayen d-innulfan ddaw yiṭij ».
Di lberr agi-nneɣ, waqila la k-qqaren tella di zman n zik yiwet tmurt iḥkem deg-s umcic. Ladɣa, sebḥan Llah, tamurt ideg ara yeḥkem umcic, ad tt-tafeḍ tettwaâmmer ala s iɣerdayen. Lḥasun, tamurt-agi ɣef ara d-neḥku dɣa d akken : selṭan d amcic, ma d lumma-s akk ala arraw n tɣerdayt.
Ass-nni, ihi, deg ussan n Rebbi, ikker umcic, iruḥ, iruḥ ad d-iḥuǧ. Iḍher-ak lḥal, ayen ibɣa yakk iwweḍ ɣur-s ; di syin akkin, ɣas iẓra iman-is yesfa di mkul tamsalt, walakin issen lfuruḍ : ittɣimi-yas-d kan ad islil iɣsan-is deg uxxam n Rebbi, d ttwab.
Izzi-d useggas – yak imir-nni ur illi ubabur wala d ṭumubil – ata yusa-d selṭan amcic, dac-dac, armi d-ikcem tamurt-is. Timeḥremt-nni tazegzawt n lḥeǧǧaǧ iqqen-itt-id i uqerruy-is – dɣa s tin, itbet iḥuǧ-d s tidet. – issiweḍ-d ɣer lmeḥkama-s.
Walakin, wissen amek armi selṭan iḍaâf-d mačči d kra. Wehmeɣ amek d-issaweḍ s axxam-is. Qqimen-d deg-s ala iɣsan. Irna yettwaâqel d acu i d sebba-s. Mačči d lehlak, mačči d aḥebber, mačči d iṭij, mačči d win, mačči d wa. I t-id-inɣan meskin d laẓ ! Selṭan immut-d si laẓ ! Wissen ma d at tmurt-nni ideg illa lḥiǧ iwumi tendeh… lmizirya, ur as-fkin ara ad yečč. Wissen i mi di tmura nniḍen ur imlal ara d lmumnin am iɣerdayen ara s-ifken meskin talqimt – dacu kan, mi d-iwweḍ s axxam-is, iaâdda yeqqim, lmumen… ur iḥedder ara.
Ulac uɣilif, awi-d mi d-issaweḍ ala rruḥ. Tamurt akk tesla-yis yusa-d, ɣas ur tefriḥ ara. Iɣerdayen s lekmal rran tibbura n ixxamen-nsen ɣef yiman-nsen…beddlen imensiwen (dɣa, la k-qqaren, ass-nni tiɣerdayin akk tɛant-as s lxir i selṭan, i mi meqqar, i wudem-is, ččant cwiṭ amellal, di lɛud n uḥetḥut-nni nsent n kul ass). Nniɣ-ak a sidi, lḥasun, uli yak-iniɣ ara…
Ma d amcic – steɣfir Llah ! – ma d selṭan, akken di mi t-id-yuɣal cwiṭ n laâqel, iṭṭef, inebbeh tuɣmas-is akken ilaq, issiwel-d i ccambiṭ, inna-yas :
– Berreḥ i tmurt akken tella : bɣiɣ laâmala s lekmal, s umeẓyan, s tmeẓyant, s umɣar, s temɣart, ad d-awḍen tura ɣur-i ad iyi-srebḥen lḥiǧ-iw. Ini-yasen aql-i cedhaɣ-ten aṭas, aṭas, bɣiɣ ad ten-ẓreɣ, ini-yasen lamaâna, lukan ad n-iqqim yiwen ur d-iruḥ ara… Lḥasun, ruḥ, ɣiwel, la ttraǧuɣ !
Taswiɛt, armi ata aṭembur la yekkat, cambiṭ la yettberriḥ akken t-iwessa selṭan. Sakin ddunit temherwel : win iteččen iǧǧa lmakla-s, win mecɣulen iǧǧa cɣel-is, win illan di ṣyada yuzzel-d ; lḥasun s umecṭuḥ s umeqqran, s umuḍin, s unaâybu, akken ma yella lwuṭṭen, igrareb-d neɣ yuli-d, iggugi-d ɣur selṭan.
– S laâqalu !… S laâqalu ! …yiwen, yiwen ! Ur ken-iteffeɣ ara laâqel ! Ad taâddim irkel ur ttagadu !
Selṭan ibded sdat tebburt, sakin wa deffir wa, aɣerda neɣ taɣerdayt d-iwḍen ɣur-s ad issuden aqerruy-is, ad as-isserbeḥ : « Mebruk a selṭan ! D amerbuḥ lḥiǧ-ik ». Selṭan ad as-yerr : « ad k-isserbeḥ Rebbi », ad t-issekcem, ad iddu yid-s ɣer daxel n uxxam, ad d-yuɣal ɣer wayeḍ : « d nnuba-k ! ».
Walakin, ur ẓriɣ amek, kra n win ara yessekcem akken, ittaǧa-t din sdaxel, ittuɣal-d kan weḥd-s. Wissen ma yella kra n tebburt tis snat ideg teffɣen si lǧiha nniḍen neɣ… lḥasun kra win ikecmen ur d-yuɣal.
– Tagi, a bu-tbururin, d lmuɣriba ! Aql-i segmi kan bdan la keccmen watmaten-iw, ur walaɣ yiwen yuɣal-d. D asečči i la ten-iseččay selṭan daxel ? Mačči d win ara tt-ixedmen. La teffɣen si tebburt n berra aâẓẓug ? Ẓriɣ yiwet n tebburt kan i yellan. Ihi ? Tagi, nniɣ-ak a bu-tbururin a xuya, tagi d lmuɣriba.
Bu-tbururin-agi i la iheddren i yiman-is, weḥd-s, d yiwen uɣerda, diɣen, kra n umɣar akken, d aciban, caben ula d iɣallen-is, iqqim, iqqubbaâ ɣef teẓrut, dihin, dihin, mbaâid, agemmaḍ i wexxam n selṭan, la d-iskad kan, ittferriǧ. Netta ladɣa segmi yesla i uberraḥ n cambiṭ i t-yuɣ lḥal yaâna amkan-nni, la d-ittwali deg watmaten-is la d-ttazzalen.
Mačči d lemqadra ur ittqadar ara selṭan, ma ur iḥar ara am wiyiḍ, ḥaca way Llah ! Netta, am akken… « ileḥḥu i ddunit s laâqel ». Ad yelfu ittiki deg widak-nni s-iqqaren : « laâqel d aḥbib n Rebbi ».
Deg uxemmem-nni ines, inna-yas :
– Lḥasun, « lxir ur ittfut ara ». Ihi, ma d nek aql-i di lehna, ma… d ayen nniḍen illan ad t-nẓer.
Iqqim akken, la d-ittferriǧ.
Armi… tfuk akk tmurt. Tamurt ak taâdda ɣef selṭan, tamurt akk tesserbeḥ-as, tamurt s lekmal tekcem s axxam-is. Yiwen ur d-iqqim ara.
Ata yeffeɣ-d lḥaǧ amcic.
– Sebḥan Llah ! Neɣ aâni d allen-ik a bu-tbur… icuff waâlliḍ-is ! Nniɣ-ak a xuya, si lmuɣriba ar lmuɣriba !
Taswiɛt, amcic la yeskad akk akka d wakka, ma yella win mazal, armi s-iḍher bu-tbururin iqubel-it-id dihin ɣef teẓrut, issiwel-as :
– Anwa wihin ???
– Waaaa d nekkini anaâm anaâm a selṭan ! Wa d nek, d bu-tbururin !
– D keč a bu-tbururin ? A… ḥsiɣ ya ! D armi, dayem akka-gi, d lebda d keč i d aneggaru. I tura d acu i tettraǧuḍ ?
– Anaâm a selṭan ur tesaâiḍ i ttraǧuɣ, tura ad ruḥeɣ. Usiɣ-d kan ad ak-iniɣ mebruk lḥiǧ a sidi ; ad t-yeg Rebbi d amerbuḥ, d asaâdi, ad yeg Rebbi…
– Ih ! Ih ! Ih ! Saḥḥa ! Saḥḥa ! I tura ad d-truḥeḍ ad tessudneḍ aqerruy-iw… ad tkecmeḍ s axxam…
– Anaâm a selṭan, ma d aqerruy-ik, ur uklaleɣ ara ad t-sudneɣ, lemmer ad t-simseɣ. Teggra-d deg unekcum s axxam… ikeṭṭer lxir-ik a sidi amaâzuz… ur zmireɣ ara ad kecmeɣ.
– Amek ?… Ur tezmireḍ ara ad tkecmeḍ ?… Acuɣer ?
– Acuɣer ? Anaâm a selṭan… sidi lhaǧ amcic, ucbiḥ, ad ak-iniɣ kan tidet i Rebbi : mara sekdeɣ ɣer ccemla teqqneḍ i uqerruy-ik … d tidet, d lḥaǧ, swa swa. Mara sekdeɣ ɣer wallen-ik… mazal-itent kan d allen n umcic ! Daɣ netta… Beqqaâlaxir !…
Iṭṭef abrid-is iruḥ.
Belaïd At Ali
07/1946
Timerna / Notes :
Aḥetḥut : taglest (d tagella, d ayen d-ikksen seg uwren n temẓin)
Aṭembur : adendun, ṭbel (fr. tambour)
Lwuṭṭen : aɣlan, lwaṭan (fr. nation)
Ccemla : taâmamt n lḥiǧ
‘’Tɛant-as s lxir’’ : dɛant-as s lxir, rrant-as lxir…

