29 mars 2024
spot_img
AccueilPolitiqueDeffir times, d nnger i d-iqqimen, neɣ d asirem  ? 

Deffir times, d nnger i d-iqqimen, neɣ d asirem  ? 

S TMAZIƔT

Deffir times, d nnger i d-iqqimen, neɣ d asirem  ? 

Tilawin srusunt aman d wučči berra n taddart i yefrax, uccanen, … 

Amek i tezmer tmurt n Leqbayel ad d-tuɣal ɣer tudert si nnger n tmes n ɣect 2021 (1) ?

Awal amezwaru yefra : mačči d ḥamu n ugama (réchauffement climatique) i yesserɣen tamurt. D afus i yesserɣen tamurt, d tuddsa n yemdanen, mačči yiwen neɣ sin. Ar ass-a ur iban anwa i yefkan times di yal tama, ddaw tuddar, nnig tuddar, kkaten si tiɣilt ɣer tayeḍ neɣ seg igenni, akken ad rɣent tuddar, ad rɣent tferkiwin, ad tenger tmurt.

Ar ass-a mazal ttmettaten di sbitarat wid yerɣan deg yexxamen-nsen. Ma d taɣdemt n tmurt tessusem, mazal tesbibbi trennu tiyita i yimeɣnasen n MAK !

- Advertisement -

D ayen ur nelli.

Yiwen usafar i d-tettak tmurt n Leqbayel, d zzit uzemmur i yessidiren acḥal n twaculin, ass-a asafar-nni zun yenger. Imussnawen nnan-t-id : « si sya ar 10 neɣ 15 iseggasen, ma drus, akken ad d-tuɣal lɣella n tmurt am tin n useggas n 2020 ! ».

Wid i yas-ixerzen tiyita i tmurt n Leqbayel mačči d ibujaden. Ssnen amezruy n tmurt, ẓran ansi yessefk ad tekk tyita akken tamurt ad tekref tagecrirt, ad tessers iman-is di tnekra n furar 2019 : wten ad ẓẓun laẓ akked unezgum di tmurt, ad kksen asirem n uzekka. 

Tawaɣit, akken sserɣen yemcumen-nni tamurt di 2021 i zemren ad tt-sserɣen di 2022, di 2023…

Maca wid i yesserɣen ur ssinen tamurt akken i tella deg iẓuran-is, nitni ẓerren kan tamurt s tiṭ n berra, d tamuɣli n temhersa/listiaâmer.

Tella deg umezruy tedyant-nni, tirezzaf-nni n Albert Camus ɣer tmurt n Leqbayel di yunyu 1939 (2). Di tira-s mi d-yuɣal ɣer Lezzayer, Camus ur iffir iṭij s uɣerbal, inna-d tidett ɣef laẓ d laâra yeččan tamurt di tallit-nni, inna-d anta i d tamentit/sebba : d tamehersa n Fransa. Inna-d ayen iččan ul-is di lbaṭel-nni i yufa di tmurt : 

« Nek ad iniɣ, wid d-iqqaren ass-a Leqbayel uɣen tanamit n laẓ d laâra, ur stahlen leqder sɣur-i. Wid d-iqqaren ass-a aɣref aqbayli ur issarem rbeḥ d lehna, am yal aɣref, si tama-w ur stahlen leqder… D ayen issewhamen, amek ayen akk yufraren deg uɣref aqbayli sqedcen-t (wid iḥekmen imir-nni = Fransa) akken ad qqnen ugar aɣref-nni, amek lmizan n ifellaḥen iqbayliyen, d ayen i yasen-igan ccan, ass-a sqedcen-t wid illan afella akken aɣref ad irnu ad iqbel ugar laẓ i t-iččan ».  (A. Camus)

Sin wagguren deffir tirezzaf n Albert Camus, yendeh ṭṭrad ameqqran (Seconde Guerre mondiale) deg wass n 1 ctamber 1939 (3). Ifellahen-nni yečča laẓ, ṭṭrad d-irnan yerna tardast ɣer zdat, si laẓ akkin : ayen akk yellan d imendan (irden, timzin, …) i d-ittak uzaɣar n tmurt yenger, yuɣ abrid n waman, deg iɣerruba/bateaux ɣer Urupa. Tamurt n Leqbayel teqqim i laẓ, ttazzalen yemdanen s yeɣyal akked iserdan ɣer uzaɣar akken ad d-ḥebblen kra n imuden n temẓin n marcinwar/marché noir. 

Awal anagi inna-t yiwen wergaz i yellan di tallit-nni yeznuzu naâma di tmurt ufella, illa d ameɣnas n PPA : 

« di lweqt-nni aberkan, tiḥuna d tilmawin, leswaq ssewḥacen, ur llin yirden, ur llint temzin i taǧewt. Yusa-d lqayed, ibedd zdat tebburt n tḥanutt tilemt, inna-yi-d : « keč a leflani tettwassneḍ d aâdaw n Fransa. Ulayɣer tessutreḍ akken ad ak-d-fken ad tezzenzeḍ buṭayma/ ravitaillement ; ur ak-t-di-ttaken ara. Ihi, tura yeqqim-ak-d kan ad tezzenzeḍ idɣaɣen ! » ».

Si 1939 armi d 1954, tamurt tewweḍ anda ur d-tettuɣal, si laẓ, aṭan n tifis/typhus i yeglan acḥal akked uqeẓẓul n lqeyyad d icambiḍen. Ɣas akken, tufa afud deg yidles-is, swayes teddekwal, tekker d tamara, tedda akessar d usawen di ṭṭrad-nni n 1954 armi d 1962.

Ass-a di 2021, tamurt n Leqbayel tuɣal ɣer liḥala-nni n 1939.

Di herrwel n tmes di yal tama, imdanen kkren, meẓẓi meqqer, kkren ad qablen tawaɣit i ten-id-iwḍen. Yal yiwen yufa-d iman-is yettzuxxu s yelmeẓyen-nni yettqabalen times s ifassen d ilmawen, wid yefkan iman-nsen akken ad tidir tmurt-nsen. Yal yiwen yufa mazal tella tmurt teddukel, tella tagmatt teffer, ur tt-issenger deg idammen-is udabu n FLN usekkak si 1962.

Teqqim-d ass-a tuttra akken ad d-igzem ubrid n nnger : 

  • Amek ad d-ilal wayen ara yesdduklen tamurt akkin i tallalt/solidarité tameqqrant n wussan n tmes ?

  • Amek ara tqabel tmurt wid iwten ad tt-rẓen deg wammas, akken ad teknu, ad tekref, ad teggani tiyitwin nniḍen d-iteddun di 2022, 2023… ?

Afud amezwaru d tarwa n tmurt, d ilmeẓyen-is i d afrag akken ad tidir tmurt azekka. D nitni ara yekksen akukru n uzekka. Issefk ad d-ilal yidles amaynut/culture de renouveau, win ara yezdin yal asɣen gar yemdanen akken ad iddu d aẓeṭṭa ur nfessi (produire des  réflexes de défense durables afin de contrer les agressions actuelles et futures et transformer cet élan de solidarité en culture de renouveau).  

Abrid-is d iseɣ, d tafenṭazit s tmurt-nsen, akken ad d-tlal tdamsa/économie tilellit, tin ur neqqin ɣer tleqqimt n udabu i yessaherwen yir abrid n tjeaâlin d usekkak/corruption si 1962.

D tadamsa i d asalu ara d-islalen idles ilelli, win ad iffɣen akkin i wedrar, ad issiɣ i yizuɣar n tmurt si talast n Merruk ar talast n Tunes.

Iberdan n tneflit/développement mačči yiwen :

  • Talalit n uɣerbaz akked usedwel amaynut, win ad ildin admeɣ n imeẓyanen i tmussni n umaḍal isedduyen ɣer zdat,

  • Asbeddi n tddukliwin di yal amkan, di yal annar, d aẓeṭṭa gar yemdanen ur negguni ‘’adabu’’,

  • Talalit n lbankat timeẓyanin di yal tiɣremt (banques communutaires et micro-crédits) d afud i yelmeẓyen deg usurif-nsen amezwaru di tdamsa,

  • Talalit n ubrid amaynut di tddukliwin n iminigen/émigration i yellan di yal tamurt (Fransa, Canada, …) akken ad beddent tama n tuddar-nsent, n lbankat n tɣermin-nsent, n iɣerbazen akken ad tekcem tmussni d tirni.

Di yal tigawt/action, akken tebɣu tili meẓziyet di tazwara, azekka ad yimɣur uḥemmal n tregwa, d win ad d-islalen idles asertan/culture politique amaynut n tugdut ibedden ɣef tidett.

Ass-a, adabu yellan di Lezzayer, issefk ad yeǧǧ Izzayriyen ad bnun tudert-nsen di tmurt-nsen. Issefk ad imdel tibbura n leḥbas, ad d-ffɣen wid yettwaṭṭfen ɣef tmurt-nsen, ad yeǧǧ tarwa n tmurt d ilelliyen ad bnun tamurt-nsen. 

Issefk adabu ad ibeddel aẓar, ad irekkel s yidles n tmurt mačči ad ibedd ɣef tezmert n wuzzal, amelyun n iserdasen, les chars akked tmesrufag n tmes. Illa deg wawal, yal times tettuɣal-d taggara ɣer win i tt-yessaɣen.

1939 – 2021, d amecwar ameqqran !

Tamurt n Leqbayel ur tessin tallit n lehna si send/qbel 1939, neɣ akkin-akkin i yiseggasen n 1830. D tarwa-s kan ad tt-igen d afud n tmurt n Lezzayer, tin i d-yuɣen aẓar seg umezruy aqbur, akkin i tallit n Cirta.

Timerna / Notes :

1) Amagrad-a/article, yura di tazwara i temlilit « Quelle solidarité pour la Kabylie ? » ; rencontre des mercredis de l’ACB (Association de Culture Berbère, Paris), du 27 octobre 2021 (voir Facebook).

2) Enquête d’Albert Camus en Kabylie, pour le compte du journal Alger Républicain, du 5 au 15 juin 1939, et publiée sous le titre « Misère de la Kabylie ».

“Il est méprisable de dire que le peuple kabyle s’adapte à la misère. Il est méprisable de dire que ce peuple n’a pas les mêmes besoins que nous… Il est curieux de voir comment les qualités d’un peuple peuvent servir à justifier l’abaissement où on le tient et comment la frugalité proverbiale du paysan kabyle est appelée à justifier la faim qui le ronge”. A. Camus.

3) 1er septembre 1939, déclenchement de la deuxième guerre mondiale. Réquisition totale de la production céréalière algérienne par le pouvoir colonial pour l’envoyer en Europe. Les indigènes, et particulièrement les montagnards de Kabylie et d’ailleurs, avaient été affamés.

Auteur
Aumer U Lamara, physicien, écrivain

 




LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici