25 avril 2024
spot_img
AccueilIdéeDeg ubrid n talwit, akked ukabar n FFS di... 1978

Deg ubrid n talwit, akked ukabar n FFS di… 1978

S TMAZIƔT

Deg ubrid n talwit, akked ukabar n FFS di… 1978

Tanagit / témoignage. Deg iseggasen n 1970, Che Guevara yella d azamul/symbole n yelmeẓyen akk n ddunit, wid issaramen ad tbeddel abrid tsertit di tmurt-nsen, akken ad ikkes yal adabu ibedden ɣef lbaṭel d tedrimt (capitalisme), neɣ tadiktaturt n wid iqqnen ddaw uzaglu n Rrus, akken taggara ad tekker tegrawla n ifellaḥen, n ixeddamen, n iẓawaliyen, i tlelli d tugdut di yal tamurt.

Di tallit-nni, amur ameqqran n tnekriwin n igrawliyen umaḍal yuɣ abrid n takriṭ/violence, di ‘’guérilla marxiste-léniniste’’, d tamara, acku imir-nni ur izmir ad yili wawal neɣ tanekra n talwit mgal adabu n tdiktaturt ur d-nettak udem. D Tupamaros deg Urugway d Venezuela, d Montoneros di Argentina, d ELN di Colombia, d RAF di Almanya utaram/RFA, d Brigades Rouges di Ṭelyan, neɣ d amussu M23 (Mouvement du 23 Mars) di Merruk,…

Di tmurt n Lezzayer, d tamsalt nniḍen. Adabu n Boumediène issers iḍarren-is si 19 yunyu 1965, ulac tazmert idduklen zdat-s akken ad t-tqabel :

  • FFS yenger seg-mi d-ittwaṭṭef Aït Ahmed di 1964, syin irwel si lḥebs ɣer berra ; qqimen-d kra n imeɣnasen ttmeẓran gar-asen (Yaha Lhafid, Naït Maouche, Amara Ouali, atg…), maca ur illi wayen xeddmen.

    - Advertisement -
  • Krim Belkacem isnulfa-d MDRA, syin iga ṭṭrad mgal Boumediène, tama ad tekk di tayeḍ ; wten-t s rsas acḥal n tikkal, zeglen-t, taggara d Krim i yeɣlin di tcerkett i yas-undin, yettwanɣa di 1970 di Frankfort (Almanya).

  • Di 1967 tella-d tyita n colonel Tahar Zbiri ; iga ‘’coup d’Etat’’, maca yezgel, Zbiri yerwel ɣer Tunes.

  • Di 1976, tella-d tyita n imeɣnasen n tmaziɣt (Smaïl Medjber, Muḥend Haroun, Kaci Lounas, atg…), wid-nni yessersen lbumbat di Lezzayer (El Moudjahid), akked Wehran, di tzeqqa n taɣdemt. Ttwaṭṭfen akken llan, kecmen leḥbas acḥal iseggasen.

  • Illa yisem n ukabar PRS n Boudiaf ; d awal kan di tmurt, maca llan imeɣnasen di berra, di Fransa, amur ameqqran d inelmaden.

  • Illa daɣ ukabar n PAGS, zun tdel-it tagut, ur illi deg udabu, ur illi berra n udabu. Qqaren, amur ameqqran n imeɣnasen-is llan di sandikat akked gar iselmaden. 

  • Ayen illan d amaynut : si 1969 bdan ttawḍen-d ‘’les bulletins’’ n Ugraw Imaziɣen. Di tesnawit/lycée technique n Ruisseau anda i lliɣ, iteddu ddaw ufus, yiwen ittak-it i wayeḍ. 

D tagi i d ttwira/tawleft n tmurt i yellan zdat-nnaɣ, di tallit-nni deg nella d inelmaden, nemyussan ; amur ameqqran deg-nnaɣ nella nlemmed tamaziɣt di tesdawit n Lezzayer ɣur Mouloud Mammeri. D tin i d tagrurt i yaɣ-isdukklen deg usalu n yidles amaziɣ i Lezzayer tamaziɣt, d axsim n tsertit n taârabt-tinneslemt n FLN. Di tiɣremt n Ben Aknun, imezwura yellan din slulen-d agraw ‘’cercle berbère’’ swayes sedduyen yal udem n tnekra tadelsant (isaragen, ccna, tirezzaf d tarbaât/excursions akka d wakka, i yesnernan asɣen, nemyussan gar-annaɣ) ; deg-s i d-ffɣen wid ixedmen akked Mouloud Mammeri, di twizi n tira n umawal n tmaziɣt tatrat (lexique de berbère moderne), i yellan ar ass-a d tagejdit.

Ayen i yaɣ-ihuccen ugar akken ad nessemlil tamuɣli-nnaɣ i tnekra ur d-nlul, mačči yiwen ; d ayen iḍran di 10 iseggasen,

  • Putsch n 1962 akked tsertit n udabu deg usalu n l’arabisation, 

  • Tafaska tadelsant n Taferka / Festival Culturel Panafricain (PANAF) di yulyu 1969 : illa deg-s yal idles, yal tutlayt n Taferka, maca tamaziɣt ulac, tettwagdel. Tadyant n Tawes Aâmruc, d timmist ur nḥellu (1). 

  • Tuṭṭfa ɣer lḥebs n inelmaden wuɣur ufan imsulta  tira n tmaziɣt s tifinaɣ,

  • Tukksa n tɣuri n tmaziɣt sɣur Mouloud Mammeri di tesdawit n Lezzayer, di 1974, s ufus n uwzir Ahmed Taleb Ibrahimi 

  • Tiḥila iga udabu di reḥba-nni n ‘’la charte nationale’’,

  • Aberraḥ n tkerkas i iga udabu s TV, radyu akked uɣmis El Moudjahid asmi ṭṭfen imeɣnasen-nni yessersen lbumbat di 1976. Rran-ten d icenga n tmurt, zun d at OAS ! 

Tilufa-ya qqnent akk gar-asent, gant-aɣ zun d aserkem deg wadmeɣ-nnaɣ. Issefk ad d-ilal wayen izemren ad issinef tikli n udabu, ad yerr tamurt n Lezzayer deg ubrid n umezruy-is, deg usalu n tidett. 

Yal yiwen gar-annaɣ anda yessaweḍ tamussni-s di tɣuri n umezruy n Tamazɣa, anda yerra tamuɣli-s deg iberdan n tsertit, amek iẓerr tifrat-is taggara. Maca icerk-ak yiwen yissew, ɣas ur ifri.  

Tikkelt tamezwarut i yura wayen i yaɣ-isdduklen, d tazrawt d-ilulen sɣur imeddukal illan di reḥba-nni/débats publics n charte ntionale di yal amkan. Ɣas ulac tuddsa s timmad-is, anda yella umjaddel/débat ad newwet ad d-nessekcem tamsalt n tmaziɣt di tnemmast, yal yiwen akken issen. Taɣuri-nni/expérience tefka tabɣest i terbaât i yuran di Lezzayer aḍris aɣezfan ; azwel-is « Contribution au débat sur la charte nationale » (2) ; d win i yessersen lsas n tmurt n Lezzayer akken issefk ad yili yidles-is, tutlayin-is akked tsertit-is ass-a.

Aḥric ameqqran seg imeddukal llan zegren ɣer Paris di tazwara n 1970 ; syen yal aseggas rennun wid yufan tabburt. Di 1973 ilul-d ugraw ‘’Groupe d’Etudes Berbères’’ (GEB) di tesdawit n Paris VIII Vincennes i uselmed n tmaziɣt akked tagmi /recherches ɣef yidles amaziɣ. Iḍrisen imezwura i yura Mbarek Redjala ldin-aɣ allen ɣef umkan n tutlayin n ugdud (langues populaires) di tmurt-nnaɣ.

Imeɣnasen n tmaziɣt : d abrid n tudert, d abrid n talwit

Di 1976/1977 i d-ikcem Ali Mecili, illa d amastan di Paris, syen iga-d tamussni akked imeddukal illan di GEB (Mohia, Hend Sadi, Ramdane Achab, Boussad Ben Belkacem, Saïd Boudaoud, atg…). Di temlilit-nni, tlul-d ‘’la coopérative Imedyazen’’ i usiẓreg/édition n yedlisen s tmaziɣt. D Ali Mecili i d-ifkan idrimen swayes teldi tḥanutt-nni, swayes d-ffɣen yedlisen imezwura, akked wayen nniḍen (iḍebsiyen n ccna n Ferḥat). Di kra wagguren, ‘’Imedyazen’’, di tezribt n Lesguières, idwel d azamul n usirem, d amkan n temlilit ; yal win ad d-yasen si tmurt, ad yaweḍ ɣer umkan-nni.

Anekcum ɣer unnar n tsertit di 1978

D temlilit-nni akked Ali Mecili i d-igan asɣen akked Hocine Aït Ahmed, win i yellan izdeɣ di Lausanne (suisse), irezzu-d ɣer Paris. 

Nek s timmad-iw, ur lliɣ di temliliyin timezwura ; lliɣ d anelmad/d aselmad di tiɣremt n Besançon. D Arezki Benchabane, win i d-iwḍen ɣer Paris (illa yezdeɣ di Londres), akked Saïd Boudaoud i yi-d-ifkan isalen n wayen illan di taggara n 1977, syen yusa-n Saïd Boudaoud ɣer Besançon, neqqim, nefra ɣef wayen i yaɣ-isdduklen ɣer zdat : 

  • Ad neg tafekka i wayen i yaɣ-isdduklen d imeɣnasen n tmaziɣt, akken ad d-neslal tuddsa tasertant/organisation politique, s wayes nezmer ad nennaɣ.

  • Ad teddu tuddsa deg ubrid n talwit akken ad tbeddel ɣef uẓar tmurt n Lezzayer (tamagit/identité, idles, tutlayin, …).

  • Ad tessiɣ i tmurt n Lezzayer, seg yixef ar yixef, d tuddsa taɣelnawt / organisation nationale, mačči d ‘’la Kabylie’’ kan (d ayen i d-iwwin ɣer zdat asɣen akken « ad d-tili temlilit akked Mohamed Boudiaf », d awal n  A. Benchabane). 

 Agraw amezwaru di Paris di tazwara n 1978 (3)

Agraw illa-d di Paris, deg uxxam n Saïd Boudaoud (17 boulevard du temple, 75003), akked uxxam nniḍen di 14eme arrondissement), iṭṭef 3 neɣ 4 wussan. 

D anejmaâ deg nefra amur ameqqran n temsal issefken ad frunt di tuddsa tasertant. Yal yiwen ifka-d tamuɣli-s, akken issen ; nedda-yas zun d aɣerbaz anda yal yiwen isuffeɣ-d ayen swayes zemren ad sfaydin wiyaḍ. Ayen ifran d lsas gar-annaɣ : ad neddu deg ubrid n talwit, ulac isem n takriṭ/violence, i bennu n tugdut si tama wadda, si lsas. Ulac tasuddest n tuṭṭfa ukersi/pas de stratégie de prise de pouvoir, pas de stratégie putschiste.

Asmekti n kra imedyaten deg ugraw :

  • Ass wis sin, nessuter-as i Aït Ahmed, iga-yaɣ-d asarag ɣef izerfan n umdan (illa imir-nni ittaru taggara n thèse de doctorat « les droits de l’Homme dans la charte et la pratique de l’Organisation de l’Unité Africaine (OUA) » ; 

  • Aït Ahmed izga yettuɣal-d ɣer wawal n sandikat, « issefk ad nekcem sandikat akken ad yihriw unnar, ad timɣur tezmert… » ; (di tallit-nni, l’UGTA d tarbibt n FLN, ulac yiwen umeɣnas-nnaɣ deg-s).

  • Ferhat Mehenni, nessuter-as ad iqqim d ilelli berra n ukabar d-iteddun, ur iteqqen di tuddsa tasertant ; nenna-yas « amedyaz ur issefk ad ittwaqqen », (akken daɣ Mohia, ur d-ikcim yid-nnaɣ, ur illi deg ugraw).  

  • Di taggara n ugraw, Saïd Sadi yura-d ayen akk yufafen/synthèse si tazwara armi d taggara n ugraw n 3 neɣ 4 wussan. Mi t-id-iɣra, yal yiwen ifka-d tamuɣli-s akken ad tseggem tira. Imir, inna-d Aït Ahmed : « Ad awen-d heggiɣ une synthèse s wayen akk i nexdem ar ass-a» ; Saïd ifka-yas ɣer ufus-is ayen yura.  

Agraw wis sin di tama n Gap (Hautes Alpes) di  tefsut 1979 (4)

Agraw n Gap yusa-d aseggas deffir umezwaru n Paris. Yal yiwen deg-nnaɣ issekcem-d imeɣnasen yessen, di tmurt akked Fransa, di yal tiɣremt. Hend Sadi akked Ramdane Achab llan kecmen d iselmaden ɣer tesdawit n Tizi Wezzu.

Ahil n ugraw n Gap iga izerfan n umdan akked timanit (autonomies) n yal udem di tnemmast, akken ad ilin d tigejda n tugdut ara nebnu. 

Amur ameqqran n umjaddel/asqerdec illa-d ɣef temsal n autonomie individuelle / autonomie collective / autonomie régionale. D asalu amaynut i yemgaraden netta d iberdan n jacobinisme n Fransa akked centralisme démocratique n tmura n wagmuḍ (pays de l’Est) i tesddukel tmurt n Lezzayer di tdiktaturt n Boumediène s yisem n taâtabt-tinneslemt.   

Di taggara n ugraw, mi nekker : 

Ur d-nessekcem ɣer wawal tamsalt n ukabar ad d-ilalen si temliliyin-nnaɣ. Ur nefri ɣef yisem n ukabar, ur d-ibdir yiwen isem n FFS deg ugraw. Ur nefri ma d FFS neɣ d isem nniḍen.

Ur nesbedd kra n tuddsa gar-annaɣ (organisation). Imir-nni Saïd Boudaoud illa d netta i d aqeddac/coordinateur permanent di Paris, ittwaxelles, illa daɣ d aselmad di tesdawit. Agraw ifra ad ikcem Benchabane Arezki ɣer tmurt, netta yeqbel ad ibedd d aqeddac/coordinateur di Lezzayer. Di Tizi Wezzu yella yakan Saïd Sadi.   

Kra wagguren deffir ugraw n Gap, teffeɣ-d tezrawt tasertant/plateforme politique, « Pour une Alternative Démocratique Révolutionnaire à la catastrophe Nationale » (5), tezmel s yisem n FFS. 

Nettwaqdef akken nella. Ilmend deg ad neldi asalu amaynut/une voie nouvelle i yelmeẓyen n Lezzayer s ukabar amaynut, nufa-d iman-nnaɣ neqqen, nferru tamsalt n tnekra n 1963, nerna nbubb tamettant n nnig 400 imeɣnasen n ṭṭrad n tmara mgal l’ANP n Boumediène.

Maca, nefka awal-nnaɣ, nedda di tuddsa n FFS, amur ameqqran nnig lebɣi-nnaɣ. 

Mi d-tewweḍ Tefsut Imaziɣen n 1980, d tuddsa-nni yellan i yeseddan tanekra, d imeɣnasen-is i ikecmen lḥebs n Berwagiyya, maca tenjer abrid, tesselmed asalu n talwit i umennuɣ ɣef tmaziɣt, izerfan akked tugdut di tmurt n Lezzayer.

Amur ameqqran, akken akk nella d imeɣnasen imezwura, neffeɣ-d si tuddsa-nni n FFS (6). Di 1985, mi d-neslul taseqqamut n izerfan n umdan/Ligue Algérienne de Défense des Droits de l’Homme, ur n-iqqim yiwen di FFS. Ineggura, d timlilit-nni n Londres n Aït Ahmed akked Ben Bella i sen-ikksen akukru, ffɣen-d.

Nek ffɣeɣ-d si FFS deg wass n 8 furar 1982, deffir temlilit akked Hocine Aït Ahmed d Saïd Boudaoud, deg usayes/Place Denfert Rochereau, di Paris.   

Taggara.

Taɣuri tameqqrant i d-teǧǧa tallit-nni n 1978/1985 d asalu n umennuɣ s talwit/lutte pacifique. Tugar yal tazmert. Di yal tamurt, ulac adabu izemren ad iqqim ibedd zdat tdukli n ugdud.

D asalu-nni i yefkan imɣi, d win i tufa tnekra / hirak n furar 2019. 

Aumer U lamara

Timerna / Notes :

1) Yura-d Saïd Sadi deg yidlisen-is ɣef temsalt-a.

2) Tazrawt tamezwarut n imeɣnasen n MCB (1976) : ‘’Contribution au débat sur la charte nationale’’. Imyura n tezrawt : Larbi Mokhtar, Saïd Sadi, Mohamed Ben Hamadouche, Salem Djebara, Arezki Benchabane.

3) Agraw (séminaire) amezwaru di 1978, di Paris : Hocine Aït Ahmed, Ali Mecili, Saïd Boudaoud/Boudaoui, Hend Sadi, Saïd Sadi, Ramdane Achab, Boussad Ben Belkacem, Malika Chertouk, Ferhat Mehenni, Arezki Benchabane, Aomer Oulamara.

4) Agraw n 1979 di Gap (Hautes-Alpes) : Hocine Aït Ahmed, Ali Mecili, Saïd Boudaoud/Boudaoui, Hend Sadi, Boussad Ben Belkacem, Arezki Benchabane, Ramdane Achab, Hacène Hirèche, Aomer Oulamara,

tarbaât i d-yusan si tmurt : Saïd Sadi, Mouloud Lounaouci, Ali Ouabadi, Mouhouche X (illa d anelmad di Lezzayer).

! Ali Mecili yenɣa-t s rsas udabu n Lezzayer, deg wass n 7 yebrir 1987 di Paris, 74 Boulevard Saint-Michel.

5) Tazrawt n FFS n 1979 : ‘’Pour une alternative démocratique révolutionnaire à la catastrophe nationale’’, plateforme politique. D tira n Hocine Aït Ahmed, seg wayen nefra deg ugraw, si 1978 ar 1979.

6) Tanagit/témoignage n Mouloud Lounaouci deg uɣmis El Watan n 31/12/2005.

https://www.elwatan.com/edition/actualite/contribution-une-personnalite-qui-ne-laissait-personne-indifferent-31-12-2015

Auteur
Aumer U Lamara, écrivain

 




LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles

Commentaires récents