23 avril 2024
spot_img
AccueilIdéeTaɣuri si tnekra n 1871… tezmer ad teddu di 2021, "di dewla...

Taɣuri si tnekra n 1871… tezmer ad teddu di 2021, « di dewla n Covid-19 » ! 

S TMAZIƔT

Taɣuri si tnekra n 1871… tezmer ad teddu di 2021, « di dewla n Covid-19 » ! 

Di tazwara, d asali i d-ffɣen deg uẓeṭṭa n internet  (fb) : illa wedlis n 1873 (1) anda uran yismawen n tuddar akked wid immuten, ijerḥen, ittwaṭṭfen, neɣ irewlen, i ssuzin Irumyen deffir tnekra n 1871 : nnig 100 tuddar n udrar ufella n Igawawern, deg llan azal n 1000 yismawen (1). Adlis d agerruj !

Taɣuri n yismawen i yedduklen ɣef tewsimin/laârac akked tuddar-nsent (At Mangellat, At Buyusef, At Yeḥya, At Frawsen, At Yani, Iaâṭṭafen, Aqbil, At Ittureɣ, At Wasif, At Budrar, At Illilten, At Iǧǧer, At Ziki, Illulen Umalu, …), tban-d zun d asfaylu/taḍwiqt i d-ildin, tefka-d ismawen d wudmawen, akken ad nẓer nekkni aḥric seg umezruy n wid ikkren zun d yiwen di 1871, deffir tiɣri n Ameẓyan Iḥeddaden / Ccix Aḥeddad, akked Lhaǧ Mḥend At Meqqran (El Mokrani), syin amek tella taggara n tnekra-nni ur nessaweḍ.

Amezruy n tnekra/nnfaq n 1871 di tmurt n Leqbayel akked umur ameqqran n wagmuḍ n tmurt n Lezzayer, ittwassen. Tanekra-nni s ubarud ur tessaweḍ ad tessuffeɣ Arumi si tmurt n Lezzayer. Mi tefra, kerfen Leqbayel tagecrirt, terreẓ tnekra acku amur nniḍen n tmurt utaram n Lezzayer (Wehran, atg…) ur d-ikkir i nnfaq. Aâbdelqader illan imir di Surya, ikker-d d axsim n tnekra-nni (2). Fransa tuɣ tasawent, Arumi yezzi-d taɣennant ɣef at tmurt i yekkren : inɣa wid inɣa, iččur leḥbas n tmurt, infa tiwaculin ɣer wagmuḍ (Surya akked Palestine, …), yuzen irgazen d inekraf/imeḥbas qqnen zun d aklan ɣer tegzirin n Fransa (Cayenne di Guyane, Nouvelle Calédonie, …), isbabb tabzert tameqqrant i yal yiwen, ikkes akal n tfellaḥt n uzaɣar i yimawlan-is.  D nnger n tmurt.

1. Taɣuri tamezwarut seg yismawen n wid yettwaɣen.

  • Di yal tawsimt/laârc, lamin n lumna (lamin n laârc) illa deg imenɣi, immut, innejraḥ neɣ yettwaṭṭef, ittwakkes-as wayla-s (ssuzin-t).  D tagejdit n yiseɣ n tmurt i yuɣen udem, mačči d awal kan : win iṭṭfen rray, sbedden-t watmaten-is d aqerru, netta yuɣ iseɣ, ad izwir zdat watmaten-is ɣer imenɣi, ɣer tmettant/lmut.

    - Advertisement -
  • Anurar n imenɣi di tmurt Igawawen ur gten. Deg wayen yuran, amur ameqqran n wid immuten neɣ i ijerḥen, llan : zdat ugadir n Fort national (illa d lkazirna tameqqrant n Fransa),  Icerriḍen, Lǧemaâ n Ssariǧ, Tala Aâmara, Bni Aâisi, Betrouna/Ibetrunen, Taksebt. Ulac amkan nniḍen.

  • Llant tilawin deg yimenɣiyen. Amedya, di taddart n Aẓru (Illilten), tennejraḥ Faṭima At Caâban zdat ugadir n Fort National ( « blessée devant le fort»).

  • Ulac ismawen n taârabt di yal taddart. Ulac Ben xxx, ulac Ould xxx, ulac Bu-ǧaǧa, Bu-Rekba, atg… Ismawen akken llan d ismawen n tmaziɣt, neɣ d ismawen (prénoms) n inselmen. 

Tanekra tella-d di 1871 ; Fransa tesker ismawen n twaculin (patronymes) deg ‘’Etat civil des     indigènes musulmans d’Algérie’’ di 23 meɣres 1882. Taggara, d Fransa i d-iskecmen     ismawen n taârabt di tmurt n Leqbayel ; tezwar Fransa ɣer ’l’arabisation coloniale (3)’’ n     tmurt tamaziɣt qbel adabu n FLN di 1962, qbel Ahmed Taleb Ibrahimi, Mulud Qasem neɣ     Kherroubi .  

2. Taɣuri tis snat : Amek illa wesɣen gar tnekra ubarud n 1871, tanekra n talwit n 2019 akked tiwizi n 2021 mgal aṭan n Covid-19 ?

Ɣas tbeddel tallit, tbeddel tmurt, illa wayen yezdin imdanen i yekkren ɣer ṭṭrad di 1871 akken ad suffɣen Arumi, wid d-iffɣen d igelfan di Lezzayer di disamber 1960 i timunent n tmurt, wid d-iffɣen yal lǧemaâ ifassen-nsen d ilmawen si furar 2019, teddun deg ubrid n yal tiɣremt akken ad ibeddel udabu n tmurt, akked wid itazzalen ass-a akken ad d-afen ddwa i yimuḍan n waṭan n Covid-19. Maca, anwa i d asɣen yellan gar-asen, amek iga ?

D amezruy n tmurt i yesselmaden i tarwa n tmurt tikli-nsen di yal tallit deg llan, di leqrun d leqrun. Ɣas ur ssinen amezruy, netta yuneɣ am awcem deg unyir, yejreḍ deg idammen-nsen armi teddun yemdanen-nni zun lemden deg uɣerbaz ur nelli, amek ad tili tikli-nsen di tmeddurt.

Tamurt n Tmazɣa terwa yal tawaɣit n temhersa/listiaâmer si nnig 20 leqrun : ikcem-d Ruman, Iwandalen, Aâraben, Terk, Ifransiyen, akked wid d-ikecmen deg umkan-nsen di 1962. Akked temhersa n takriṭ/violence n yal udem, ulac aṭan ur d-nekcim tamurt, yewwi tissi-s n yemdanen. Gar wayen yettwassnen, d tterka/peste di lqern wis XIV, di 1899-1924, di 1921, di 1931, di 1945, d tifis di 1941-1942, tura d Covid-19 di 2020.

Tamussni n umezruy, akken ur ittili uḥric yeffren deg-s, d win i d abrid akken imezdaɣ n tmurt ad smeɣren asɣen-nni i ten-izdin, « d at tmurt » ; acku tamurt, mačči d tudert kan deg yiwen wakal, gar tlisa ibedden. Tamurt, d ayen i ten-isdduklen deg iẓuran, d timetti swayes zemren ad qablen ayen d-ibedden zdat-nsen, ad dehmen uguren zdin, teddukel tezmert-nsen. Tiwizi n tallalt n wass-a mgal Covid-19 tuɣ-d aẓar si akkin i leqrun. Mačči d awal kan, yal yiwen izmer ad iger tamawt amek teddukel tcemlit di yal tama, amek tettimɣur tebzert, di tmurt neɣ berra n tmurt di Fransa, Kanada, Marikan, akken ad d-ssisen timacinin yeskaren luksijan i yimuḍan di sbiṭarat. D tamurt d wawal.  

Tamurt, d asalu ur neddi akked tsertit-nni n wid yessarmen iḍelli, ad d-snulfun ‘’Azzayri amaynut’’ (dixit Houari Boumediène), ad t-gen d amdan ur neqqin ɣer yidles-is, acku yettwakkes-as/yeffer yidles-is, akken amdan-nni ad iddu d lexyal deg iberdan, war aẓar, war asalu, war iswi ; akken daɣ ad t-nehren, ansi d-iwwet waḍu ad t-yawi, ad t-isseknu, ad ikref tagecrirt. 

Amezruy n wass-a yeskaddeb-iten akken llan ixuniyen-nni n Boumediène.  

Aumer U Lamara

Timerna / Notes :

1 ) Arrêté du 5 avril 1872, publié au bulletin officiel du gouvernement général d’Algérie en 1873 : Apposition de séquestre sur les biens meubles et immeubles de 973 Kabyles appartiennent à 114 villages du cercle de Fort national, département d’Alger.

2) Aâbdelqader Bnu Hacem (‘’émir Abdelkader’’) ikker-d d axsim n tnekra. Yura tabratt i uselway n Fransa :  » …Vous nous avez informé que des imposteurs se servaient de notre nom et de notre cachet … pour exciter les mécontents et porter les armes conte la France, quand un grand nombre de nos frères, Dieu les protège, sont dans vos rangs pour repousser l’ennemi envahisseur (la Prusse, ndlr)… nous venons vous dire que ces tentatives insensées, quels qu’en soient les auteurs, sont faites contre la justice, contre la volonté de Dieu et la mienne. Nous prions le Tout-puissant de punir et de confondre les ennemis de la France… ».

https://fr.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9volte_de_Mokrani

3) Adlis ‘’Arabisation coloniale et histoire fragmentaire’’, Mohand Aït Ahmed, édition L’Harmattan, Paris  2013.

source : Etat civil des indigènes, en 1882.

https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89tat_civil_indig%C3%A8ne_d%27Alg%C3%A9rie

kabyles combattants en 1871

Arrêté

kabyles en guerre

Auteur
Aumer U Lamara, écrivain

 




LAISSEZ UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

ARTICLES SIMILAIRES

Les plus lus

Les derniers articles

Commentaires récents